Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową , psychosomatyka, onkologia, psychoonkologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
A R T Y K U Ł O R Y G I N A L N Y
Izabella Michałowska-Wieczorek
Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi
Rola wsparcia w zmaganiu się
z chorobą nowotworową
The role of support in coping with neoplastic disease
Adres do korespondencji:
mgr psych.
Izabella Michałowska-Wieczorek
Instytut Centrum Zdrowia
Matki Polki
ul. Rzgowska 281/289, 93–338 Łódź
tel.: (0 42) 271 20 20
e-mail:
izamichalowska@poczta.onet.pl
Streszczenie
Wstęp.
Celem badań było ustalenie związku między wsparciem, zaufaniem transpersonal-
nym, dyspozycyjnym optymizmem a sposobami radzenia sobie z chorobą nowotworową
oraz ustalenie, które z analizowanych zmiennych przyczyniają się do korzystania z aktyw-
nych i pasywnych sposobów radzenia sobie z chorobą.
Materiał i metody.
Badaniami objęto 150 chorych na raka, w tym kobiety z rozpoznaniem
raka sutka (n = 50) i jajnika (n = 37) oraz mężczyzn z rozpoznaniem raka płuc (n = 33)
i prostaty (n = 30). W badaniach wykorzystano 4 narzędzia pomiaru: kwestionariusz radze-
nia sobie z chorobą nowotworową — Mini MAC, test do pomiaru dyspozycyjnego optymi-
zmu życiowego — LOT-R oraz skale do badania wsparcia społecznego — SOZ-U K-22
i zaufania transpersonalnego — STV.
Wyniki.
Kobiety z rakiem sutka uzyskały najwyższe wyniki dotyczące zarówno wsparcia
społecznego, transpersonalnego, jak i optymizmu. Im mniej wsparcia społecznego spo-
strzeganego przez chorego, tym większe poczucie bezradności, natomiast im wyższe za-
ufanie ponadosobowe, tym większa mobilizacja do walki z chorobą.
Wnioski.
Z badań wynika, że takie zmienne, jak: optymizm, zaufanie transpersonalne
i wsparcie społeczne, znacząco wpływają na sposoby radzenia sobie z chorobą nowotwo-
rową.
Słowa kluczowe:
wsparcie społeczne, zaufanie transpersonalne, rak,
radzenie sobie z chorobą
Psychoonkologia
Tom 10, nr 2, 51–56
Copyright © 2006 Polskie
Towarzystwo Psychoonkologiczne
i Wydawnictwo Via Medica
ISSN 1429–8538
Abstract
Background.
A purpose of the study was: 1. to estimate the relationship between social
and transpersonal support, dispositional optimism and coping strategies with cancer; 2. to
investigate which of the analysed variables contribute to the prediction of active and pas-
sive coping strategies.
Material and methods.
150 cancer patients (50 — breast ; 37 — ovarian; 33 — lunge;
30 — prostate cancer) participated in the study. The following methods were used: Mental
Adjustment to Cancer Scale — Mini MAC, Social Support Scale — SOZ-U K22, Transperson-
ale Confidence Scale — STV and Life Orientation Test — LOT-R.
Results.
Women suffering from breast cancer obtained higher scores regarding both social
transpersonal support and optimism. The smaller degree of social support felt by the pa-
tient, the greater feeling of despair, and the greater level of transpersonal support the
greater motivation to fight the sicknes.
Conclusions.
The results indicated the significant role of social and transpersonal support
as a predictors of dominant coping strategies in cancer.
Key words:
social support, transpersonal support, cancer, coping strategies
www.psychoonkologia.viamedica.pl
51
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
Wstęp
Tabela 1. Charakterystyka socjodemograficzna
badanych pacjentów
Table 1.
Sociodemographic characteristics of patients
Choroba nowotworowa jest postrzegana jako
ciężka choroba zagrażająca życiu, budząca lęk
i niepokój. To, jak człowiek radzi sobie z chorobą,
zależy od stanu zdrowia, a także od różnych czyn-
ników psychologicznych i społecznych. Literatura
przedmiotu zwraca uwagę między innymi na zna-
czenie predyspozycji osobowościowych, rolę lęku
oraz na strategie radzenia sobie z chorobą. Rów-
nież duży wpływ na proces zmagania się z cho-
robą ma otoczenie chorego, a więc rodzina, przy-
jaciele oraz personel medyczny, które daje chore-
mu wsparcie.
Wsparcie społeczne należy do najbardziej zba-
danych zasobów odporności na stres, w tym zwłasz-
cza na stres związany z chorobą. Wsparcie społecz-
ne wyraża zasoby dostarczane przez interakcje
z innymi ludźmi [1]. Może mieć ono charakter emo-
cjonalny lub praktyczny. Osoby cierpiące dzięki
wsparciu emocjonalnemu mogą się uwolnić od wła-
snych napięć i negatywnych uczuć, wyrazić swoje
lęki, obawy, smutek oraz wyzwolić poczucie na-
dziei [2]. Wsparcie praktyczne to wymiana i udzie-
lanie informacji oraz dawanie rad, które sprzyjają
lepszemu zrozumieniu sytuacji, własnego położe-
nia życiowego i problemów. Wsparcie to oznacza
także dostarczanie informacji zwrotnych o skutecz-
ności podejmowanych przez osobę wspieraną róż-
nych działań zaradczych, przekazywanie informacji
o konkretnych sposobach postępowania oraz formę
modelowania skutecznych zachowań zaradczych.
Stan cywilny
n
%
Kawaler/panna
18
12,0
Żonaty/mężatka
89
59,3
Rozwiedziony/a
12
8,0
Wdowiec/wdowa
31
20,7
Wykształcenie
Podstawowe
13
8,7
Zawodowe
20
13,3
Średnie
82
54,7
Wyższe
35
23,3
Zamieszkanie
Wieś
37
24,7
Małe miasto
52
34,7
Duże miasto
61
40,6
Materiał i metody
Badane grupy
Badaniami objęto 150 chorych na raka (87 ko-
biet i 63 mężczyzn), w tym 50 kobiet z rakiem sut-
ka (grupa 1) i 37 kobiet z rakiem jajnika (grupa 2)
oraz 33 mężczyzn z rakiem płuc (grupa 3) i 30 męż-
czyzn z rakiem prostaty (grupa 4). Większość ba-
dań (61%) przeprowadzono ambulatoryjnie. Cha-
rakterystykę socjodemograficzną badanych przed-
stawiono w tabeli 1.
Metody
W badaniach wykorzystano 4 narzędzia pomiaru
zaadaptowane do warunków polskich przez Z. Ju-
czyńskiego [4], które przedstawiono poniżej.
1. Skala Przystosowania Psychicznego do Choroby
Nowotworowej — Mini MAC (
Mental Adjustment
to Cancer Scale
) M. Watson i wsp. [4] — przezna-
czona do oceny 4 strategii radzenia sobie z cho-
robą nowotworową, czyli: ducha walki, pozytyw-
nego przewartościowania, bezradności–bezna-
dziejności i zaabsorbowania lękowego. Skala za-
wiera 29 stwierdzeń ocenianych przez badanego
w skali 4-stopniowej. Polska wersja skali posiada
dobre właściwości psychometryczne [4].
2. Skala Wsparcia Społecznego — SOZ-U K-22
T. Fydricha i wsp. [5]. Poza ogólnym wskaźni-
kiem wsparcia społecznego uzyskuje się pomiar
wsparcia emocjonalnego, praktycznego i inte-
gracji społecznej. Wsparcie społeczne ujmuje się
jako wynik zarówno interakcji zachodzących mię-
dzy jednostką a otoczeniem, jak i osobistej oce-
ny tych interakcji. Skala zawiera 22 stwierdzenia
oceniane w skali 5-stopniowej. Na podstawie do-
Cel badań
Celem przeprowadzonych badań było ustalenie
znaczenia różnego rodzaju wsparcia w radzeniu so-
bie z chorobą nowotworową. Uwzględniono nie tyl-
ko spostrzegane wsparcie społeczne, czyli zasoby
dostarczane przez inne osoby, lecz także wsparcie
ponadosobowe (transpersonalne), co prawdopodob-
nie ma szczególne znaczenie w obliczu poważnego
zagrożenia życia, jakie stwarza choroba nowotworo-
wa. Zasobów wsparcia doszukiwano się również we
własnych predyspozycjach osobowościowych, czyli
uogólnionych oczekiwaniach wobec przyszłości, okre-
ślanych pojęciem dyspozycyjnego optymizmu [3].
Wiara w siłę wyższą i przejawiany optymizm,
podobnie jak wsparcie społeczne, mogą modyfiko-
wać zachowania człowieka. Przyjęto hipotezę, że
chorzy deklarujący wyższy poziom wsparcia społecz-
nego, transpersonalnego oraz przejawiający wyższy
poziom optymizmu, preferują bardziej aktywne stra-
tegie radzenia sobie z chorobą nowotworową.
52
www.psychoonkologia.viamedica.pl
Izabella Michałowska-Wieczorek, Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową
Tabela 2. Porównanie strategii radzenia sobie z chorobą w zależności od płci
Table 2.
Comparison of coping strategies in different sexes
Mężczyźni (n = 63) Kobiety (n = 87)
Strategie zaradcze M SD M SD t p
Duch walki 16,92 4,52 22,83 3,83 –8,641 0,0000
Pozytywne przewartościowanie 21,67 3,69 21,63 2,85 0,065 ns
Bezradność–beznadziejność 14,62 3,83 12,71 4,38 2,772 0,006
Zaabsorbowanie lękowe 20,60 5,37 15,79 4,94 5,670 0,0000
M — średnia arytmetyczna; SD — odchylenie standardowe; n — liczebność; t — test t Studenta; p — poziom istotności; ns — nieistotne statystycznie
tychczasowych badań parametry psychometrycz-
ne wersji polskiej można uznać za zadowalające.
3. Skala Zaufania Transpersonalnego — STV (
Die Ska-
la Transpersonales Vertrauen
) W. Belschnera [6]
— jest przeznaczona do pomiaru zaufania pona-
dosobowego, wyrażającego duchową orientację
życiową jednostki. Konstrukt transpersonalnego za-
ufania nawiązuje do innego ważnego zasobu oso-
bistego, jakim jest poczucie uogólnionej własnej
skuteczności [7]. W tym ostatnim poczucie własnej
kompetencji dotyczy posiadanych uzdolnień i moż-
liwości, a zaufanie transpersonalne odwołuje się
do zasobów ponadosobowej rzeczywistości, którą
można utożsamiać z Bogiem, siłą wyższą lub ko-
smosem. Skala składa się z 11 stwierdzeń ocenia-
nych w skali 4-stopniowej. Właściwości psychome-
tryczne polskiej wersji skali są zadowalające [4].
4. Test Orientacji Życiowej — LOT-R (
Life Orienta-
tion Test
) M. Scheiera i Carvera [8] — służy do
pomiaru dyspozycyjnego optymizmu, wyrażają-
cego uogólnione oczekiwania pozytywnych zda-
rzeń. Test posiada bardzo dobre właściwości psy-
chometryczne oraz normy w skali stenowej [4].
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej,
wykorzystując program STATISTICA 6. Do porówna-
nia wyników średnich zastosowano testy istotności,
natomiast do ustalenia predyktorów strategii zarad-
czych — wielokrotną regresję liniową.
jako sygnał pogorszenia się stanu zdrowia. U męż-
czyzn występuje także większe poczucie bezradności
i beznadziejności (p < 0,006) niż u kobiet. Jedynie
w odniesieniu do strategii pozytywnego przewarto-
ściowania, która obrazuje szczególną wartość życia
w kontekście zaistniałej choroby, nie wykazano róż-
nic związanych z płcią. Można stwierdzić, że kobiety
przejawiają bardziej aktywne sposoby radzenia sobie
z chorobą nowotworową niż mężczyźni.
Dzięki porównaniu średnich wyników strategii
zaradczych w zależności od rozpoznania ujawniono
istotne statystycznie różnice między chorymi z roz-
poznaniem raka sutka i jajnika a chorymi z rakiem
płuc i prostaty. Występujące różnice wiążą się z płcią
badanych, co opisano powyżej, dlatego zrezygno-
wano z przedstawienia szczegółowych wyników.
Poziom zasobów wsparcia
W tabelach 3 i 4 zaprezentowano wyniki doty-
czące wsparcia. W zakresie spostrzeganego wspar-
cia u badanych kobiet uzyskano lepsze wyniki niż
u mężczyzn. Istotne różnice dotyczą wszystkich
wskaźników (tab. 3), a zwłaszcza wyższej integracji
społecznej (p < 0,000) oraz większego zaufania
transpersonalnego i optymizmu u kobiet (p < 0,001).
Ogólnie można powiedzieć, że badane kobiety po-
siadają znacznie lepsze zasoby sprzyjające radzeniu
sobie ze stresem niż mężczyźni (tab. 3).
Ocena zasobów wsparcia w zależności od rozpo-
znania ujawnia najwyższe wyniki, dotyczące zarów-
no wsparcia społecznego, transpersonalnego, jak
i optymizmu, u kobiet z rozpoznaniem raka sutka.
Ta grupa różni się istotnie nie tylko od obydwu grup
mężczyzn, ale również od grupy kobiet z rozpozna-
niem raka jajnika. Brakuje natomiast istotnych róż-
nic między dwiema grupami mężczyzn (tab. 4).
Wyniki
Radzenie sobie z chorobą
Na początku porównano strategie radzenia sobie
z chorobą nowotworową w zależności od płci i roz-
poznania. Okazuje się, że kobiety częściej wybierają
strategię określaną jako „duch walki” (p < 0,000),
która skłania do traktowania choroby jako osobiste-
go wyzwania i podejmowania działań zwalczających
chorobę niż mężczyźni (tab. 2). Natomiast mężczyźni
w większym stopniu przejawiają nadmierne zaabsor-
bowanie lękowe, wyrażające niepokój spowodowa-
ny chorobą i lęk, nad którym trudno zapanować,
i który sprawia, że każda zmiana jest interpretowana
Współzależności między wsparciem
a radzeniem sobie z chorobą
Zarówno wsparcie społeczne, jak i dyspozycyjny
optymizm korelują najsilniej (negatywnie) ze strate-
giami bezradności–beznadziejności oraz zaabsorbo-
wania lękowego, które ogólnie można zaliczyć do
www.psychoonkologia.viamedica.pl
53
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
Tabela 3. Porównanie wskaźników wsparcia w grupach kobiet i mężczyzn
Table 3.
Comparison of support indicators in men and women
Mężczyźni (n = 63)
Kobiety (n = 87)
Strategie zaradcze
M
SD
M
SD
t
p
Wsparcie
Emocjonalne
24,05
5,94
26,78
4,92
–3,077
0,002
Praktyczne
29,95
7,05
33,07
5,97
–2,923
0,004
Integracja społeczna
23,78
5,07
29,07
5,01
–6,352
0,000
Ogólny wskaźnik
wsparcia społecznego
77,78
17,06
88,92
14,66
–4,288
0,000
Zaufanie transpersonalne
31,83
6,27
35,56
6,52
–3,519
0,001
Dyspozycyjny optymizm
13,43
3,46
15,60
3,75
–3,610
0,001
M — średnia arytmetyczna; SD — odchylenie standardowe; n — liczebność; t — test t Studenta; p — poziom istotności
Tabela 4. Porównanie wyników wsparcia w badanych grupach chorych
Table 4.
Comparison of support in studied groups
A. Rak sutka
B. Rak jajnika C. Rak płuca D. Rak prostaty
(n = 50)
(n = 37)
(n = 33)
(n = 30)
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
F
p
Wsparcie emocjonalne
28,36
4,97
24,65
4,01
23,88 6,44
24,60
4,07
7,01
0,000
Wsparcie praktyczne
33,60
5,96
32,35
5,99
29,35 7,32
31,87
5,95
3,70
0,01
Integracja społeczna
30,68
4,22
26,89
5,23
23,27 4,73
25,40
5,90 19,77 0,000
Ogólny wskaźnik
wsparcia społecznego 92,64 14,11 83,89 14,03 76,50 17,59 81,87 15,03 9,14 0,000
Zaufanie transpersonalne 37,22 5,33 33,32 7,35 32,67 6,01 29,13 6,55 8,43 0,000
Dyspozycyjny optymizm 16,66 3,51 14,16 3,62 13,25 3,60 14,00 3,02 8,35 0,000
F — wartość F Fishera; M — średnia arytmetyczna; SD — odchylenie standardowe; n — liczebność; t — test t Studenta; p — poziom istotności
Tabela 5.Współczynik korelacji pomiędzy strategiami radzenia sobie z chorobą a wsparciem
Table 5.
Correlation between coping strategies and support
Duch
Pozytywne
Bezradność–
Zaabsorbowanie
walki
przewartościowanie –beznadziejność
lękowe
Wsparcie emocjonalne
0,12
0,16*
–0,50***
–0,27***
Wsparcie praktyczne
0,14
0,16*
–0,40***
–0,22**
Integracja społeczna
0,31***
0,20**
–0,44***
–0,36***
Wsparcie społeczne
— wskaźnik ogólny
0,20**
0,19*
–0,48***
–0,30***
Zaufanie transpersonalne
0,26***
0,33***
–0,42***
–0,17*
Dyspozycyjny optymizm
0,17*
0,27***
–0,52***
–0,38***
*p < 0,05; **p < 0,01; ***p < 0,001
zachowań destrukcyjnych. Z kolei zaufanie transper-
sonalne wiąże się bardziej (dodatnio) z pozytywnym
przewartościowaniem i strategią ducha walki, a więc
ze strategiami wyrażającymi aktywne formy radzenia
sobie z chorobą. Innymi słowy, im mniej wsparcia
społecznego spostrzeganego przez chorego, tym
większe poczucie bezradności i beznadziejności, na-
tomiast im większe zaufanie ponadosobowe, tym
większa mobilizacja do zwalczania choroby i więcej
nadziei i zadowolenia z przeżytych już lat (tab. 5).
Predyktory radzenia sobie z chorobą
Występowanie współzależności między zasoba-
mi a strategiami radzenia sobie z chorobą uzasad-
nia poszukiwanie najlepszych wskaźników jakości
dopasowania modelu badań. Dlatego w celu ustale-
nia, które z badanych zasobów (traktowanych jako
zmienne niezależne) posiadają wartość predyktorów,
czyli umożliwiają przewidywanie i stosowanie przez
chorego bardziej aktywnych lub destrukcyjnych stra-
tegii radzenia sobie z chorobą (zmienne kryterialne,
54
www.psychoonkologia.viamedica.pl
Izabella Michałowska-Wieczorek, Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową
Tabela 6. Wyniki analizy regresji dla obydwu grup mężczyzn
Table 6.
Regression analysis in male groups
Strategie aktywne
Predyktory
R
2
Beta
B
t
p
Wsparcie praktyczne
0,07
0,65
0,64
2,68
0,01
Integracja społeczna
0,14
–0,55
–0,75
–2,25
0,05
Wartość stała
34,41
5,55
0,000
Strategie pasywne
Wsparcie praktyczne 0,21 –0,39 –0,41 –3,89 0,000
Zaufanie transpersonalne 0,38 –0,38 –0,46 –3,98 0,000
Dyspozycyjny optymizm 0,45 –0,26 –0,56 –2,61 0,01
Wartość stała 65,15 12,86 0,000
R
2
— współczynnik wielokrotnej determinacji; Beta — standaryzowane współczynniki regresji; B — niestandaryzowane współczynniki regresji
Tabela 7. Wyniki analizy regresji dla obydwu grup kobiet
Table 7.
Regression analysis in female groups
Strategie aktywne
Predyktory
R
2
Beta
B
t
p
Zaufanie transpersonalne
0,37
0,52
0,46
5,73
0,000
Integracja społeczna
0,41
0,19
0,22
2,14
0,05
Wartość stała
18,94
5,37
0,000
Strategie pasywne
Dyspozycyjny optymizm 0,28 –0,37 –0,83 –4,02 0,000
Wsparcie emocjonalne 0,41 –0,36 –0,62 –3,88 0,000
Wartość stała 62,74 12,64 0,000
R
2
— współczynnik wielokrotnej determinacji; Beta — standaryzowane współczynniki regresji; B — niestandaryzowane współczynniki regresji
objaśniane), zastosowano analizę wielokrotnej re-
gresji liniowej.
Ponieważ, jak wynika z poprzednich analiz, róż-
nice w zakresie preferowania odpowiednich strate-
gii radzenia sobie z chorobą, związane z rozpozna-
niem, sprowadzają się
de facto
do różnic związa-
nych z płcią, dlatego przeprowadzono dwie oddziel-
ne analizy dla mężczyzn i kobiet. Ponadto, wyniki
strategii ducha walki i pozytywnego przewartościo-
wania oraz bezradności i lękowego zaabsorbowa-
nia połączono w dwa bardziej ogólne style radzenia
sobie z chorobą, które określono w pierwszym przy-
padku jako aktywne, a w drugim — jako pasywne.
W grupie mężczyzn badane zasoby wsparcia le-
piej wyjaśniają stosowanie strategii destrukcyjnych
niż aktywnych. Zarówno wsparcie praktyczne, jak
i zaufanie transpersonalne oraz (w mniejszym stop-
niu) dyspozycyjny optymizm wyjaśniają 45% zmien-
ności strategii pasywnych. Z kolei wskaźnik determi-
nacji dwóch wskaźników wsparcia społecznego wy-
jaśnia jedynie 14% zmienności strategii aktywnych.
Zaskakujące jest to, że mniejsza integracja społecz-
na wiąże się z bardziej aktywnym radzeniem sobie
z chorobą (ujemna waga beta). Brak wsparcia prak-
tycznego, a więc konkretnej pomocy w codziennych
problemach życiowych, w największym stopniu wy-
jaśnia preferowanie strategii bezradności i bezna-
dziejności (R
2
= 21) (tab. 6).
W grupie kobiet wyłoniono 2 predyktory dla stra-
tegii aktywnych oraz 2 dla destrukcyjnych. Mobiliza-
cja do walki oraz przewartościowanie choroby wiążą
się przede wszystkim (R
2
= 37)
z zaufaniem pokłada-
nym w Bogu czy Wyższej Istocie i, w mniejszym stop-
niu, poczuciu integracji społecznej (R
2
= 41). Z kolei
przejawianie bezradności i beznadziejności oraz za-
absorbowanie lękowe wiążą się z brakiem optymi-
zmu, traktowanego jako względnie stała cecha oso-
bowości (R
2
= 28) oraz wsparcia emocjonalnego
(R
2
= 13), czyli akceptacji ze strony innych, dzielenia
i okazywania uczuć (tab. 7).
Dyskusja
Wyniki badań dowodzą, że lepsze rokowanie,
a przede wszystkim lepsza jakość życia wiążą się
z aktywnymi strategiami radzenia sobie z chorobą
nowotworową [9]. Strategia radzenia sobie z cho-
robą nowotworową u badanych kobiet, dokonana
na podstawie skali Mini MAC, jest lepsza niż w in-
nych podobnych badaniach [4], a przede wszystkim
www.psychoonkologia.viamedica.pl
55
[ Pobierz całość w formacie PDF ]