Słowniczek antropologiczny, Archeologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Allel recesywny
Allel jest recesywny, jeżeli w danym
locus
genetycznym muszą wystąpić dwa takie
allele, by doszło do ich ujawnienia się w fenotypie.
Allele
Alternatywne postaci genu (na przykład decydujące o różnej barwie oczu); we wszystkich
lód
genetycznych występują dwa allele, których skutki mogą się różnić zależnie od tego, czy są identyczne
czy różne
(patrz też
Dominacja allelu; Allel recesywny; Polimorfizm).
Altruizm odwzajemniony (altruizm zwrotny)
Zachowanie polegające na tym, że osobnik A pomaga
niespokrewnionemu ze sobą osobnikowi B, spodziewając się, że przysługa zostanie odwzajemniona.
Anageneza
Ewolucja zachodząca w wyniku stopniowych zmian w obrębie linii ewolucyjnej (zastępowanie
starszych form nowszymi;
porównaj
Kladogeneza).
Archeologia
Dziedzina badająca przeszłe społeczeństwa na podstawie ich świadectw materialnych.
Autapomorfia
Cecha pochodząca od bliskiego przodka (pochodna), nie dzielona z innymi grupami.
Binomen
Połączenie nazwy rodzajowej i gatunkowej stanowiące podstawę biologicznej klasyfikacji
linneuszowskiej (dwuimienne mianownictwo systematyczne).
Biogeografia
Nauka badająca zależności rozmieszczenia organizmów od kontekstu geograficznego.
Biom
Charakterystyczne środowisko ekologiczne na dużych obszarach, takie jak las strefy
umiarkowanej, sawanna trawiasta itp.
Brachiacja
Sposób lokomocji nadrzewnej: kończyny przednie służą do zwieszania się z gałęzi i
rozhuśtania ciała; ruch zwisowo-wahadłowy (na przykład u gibbonów).
Cecha analogiczna
Cecha wspólna dla zespołu gatunków, ale nieistniejąca u ich wspólnego przodka;
wynik ewolucji konwergentnej (niezależnej)
(porównaj
Cecha homologiczna).
Cecha homologiczna
Cecha wspólna dla grupy gatunków, obecna u ich wspólnego przodka
(porównaj
Cecha analogiczna).
Cecha pierwotna (plezjomorficzna)
Cecha, która występowała u wspólnego przodka grupy i jest w
związku z tym obecna u wszystkich przedstawicieli tej grupy
(porównaj
Cecha pochodna).
Cecha pochodna (apomorficzna)
Cecha nabyta przez niektóre gatunki jakiejś grupy ewolucyjnej,
wykorzystywana do łączenia ich w sensie taksonomicznym i odróżniania od innych gatunków grupy
(porównaj
Cecha pierwotna).
Ciągłość regionalna
Teza modelu ewolucji multiregionalnej przewidująca, że pewne cechy
morfologiczne są swoiste dla określonych regionów geograficznych i pozostają tam obecne od czasów
Homo erectus
aż do powstania współczesnego
Homo sapiens
Czas zbieżności (koalescencji)
Okres w historii linii ewolucyjnej, w którym wszystkie warianty danego
genu sprowadzają się do jednej formy wyjściowej.
Człowiekowate (Homininae)
W jednym ze schematów klasyfikacyjnych podrodzina w obrębie
rodziny Hominidae (do której należy też podrodzina Gorillinae), obejmująca wszystkie gatunki
najbliżej spokrewnione z człowiekiem należące do rodzajów
Australopithecus
i
Homo.
W tradycyjnym
ujęciu rodzina Hominidae była przeciwstawiana rodzinie Pongidae, obejmującej goryle, szympansy i
orangutany.
Datowanie bezwzględne
Techniki dostarczające informacji na temat wieku dzięki fizycznym pomiarom
materiałów pochodzących z danego stanowiska, na przykład, datowanie radiowęglowe
(porównaj
Datowanie względne).
Datowanie względne
Metody datowania dostarczające informacji na temat wieku stanowiska przez
odniesienie do tego, co wiadomo o innych stanowiskach lub innych źródłach informacji, na przykład na
podstawie korelacji faunistycznej
(porównaj
Datowanie bezwzględne).
Diastema
Przerwa między skrajnym siekaczem i kłem.
Dobór gatunkowy
Dobór wynikający z przewagi jednego gatunku nad innym, związanej z
właściwościami na poziomie gatunkowym (na przykład z rozmieszczeniem geograficznym).
Dobór grupowy
Dobór dokonujący się na poziomie grup osobników, a nie poszczególnych osobników.
Dobór krewniaczy
Genetyczne następstwa zachowań osobniczych, zwiększające sukces rozrodczy
osobników spokrewnionych (a więc i przekazywanie własnych genów).
Dobór naturalny
Proces powodujący utrwalanie się w populacji cech decydujących o lepszym
przystosowaniu do aktualnych warunków środowiska.
Dobór płciowy
Dobór oparty na zachowaniach rozrodczych, takich jak konkurencja między
przedstawicielami jednej płci o dostęp do drugiej, czy też wybór partnera przez przedstawicieli jednej
płci.
Dobór typu
K
Strategia życiowa, w której osobniki mają niską potencjalną rozrodczość (ale inwestują
dużo w nieliczne młode).
Dobór typu
r
Strategia życiowa, w której osobniki mają wysoką potencjalną rozrodczość.
Dominacja allelu
Allel
A
jest dominujący, jeśli ujawnia się w fenotypie, w odróżnieniu od drugiego
allelu
a.
Na przykład allel brązowej barwy oczu jest dominujący względem allelu niebieskiej barwy oczu
(porównaj
Allel recesywny).
Dostosowanie włączne
(ang.:
indusive fitness)
Miara dostosowania osobniczego uwzględniająca wkład
innych osobników (zwykle spokrewnionych).
Dryf genetyczny
Losowe zmiany w częstości genów w populacji.
Drzewo gatunkowe
Historia populacyjna linii ewolucyjnych pochodzących od jednego wspólnego
przodka.
Drzewo genowe
Historia określonego genu u spokrewnionych linii ewolucyjnych.
Dymorfizm płciowy
Regularne różnice wielkości i kształtu cech anatomicznych między osobnikami
męskimi i żeńskimi danego gatunku.
Efekt założyciela
Powstanie nowej populacji z subpopulacji, która staje się izolowana od populacji
wyjściowej. Wiąże się z tym utrata zmienności genetycznej;
czasami
prowadzi do powstania nowego
gatunku (specjacji).
Eksony
Odcinki DNA kodujące białka
(porównaj
Introny).
Eksplozja kambryjska
Krótki (w skali geologicznej) okres, nieco ponad pól miliarda lat temu, w
którym powstało wiele różnych typów budowy organizmów wielokomórkowych.
Encefalizacja
Względny rozwój mózgowia. Współczynnik encefalizacji wyraża proporcję masy mózgu
do masy ciała.
Eurybiont
Gatunek zdolny do przyswajania zasobów pokarmowych z kilku różnych biomów.
Ewolucja konwergentna (zbieżna)
Wynik działania doboru naturalnego powodującego powstanie
podobnych przystosowań w różnych liniach ewolucyjnych.
Ewolucja mozaikowa
Proces, w którym różne elementy morfologii danego gatunku ewoluują w różnym
tempie.
Fenetyka
Metoda klasyfikacji, w której gatunki są grupowane na podstawie podobieństw
morfologicznych.
Fenotyp
Wszystkie ujawniające się cechy organizmu.
Filogeneza (rozwój rodowy)
Rozgałęziony schemat ukazujący związki pokrewieństwa między
gatunkami.
Gatunek biologiczny
Definicja gatunku jako zbioru osobników, które mogą się ze sobą krzyżować
(porównaj
Gatunek filogenetyczny).
Gatunek filogenetyczny
Koncepcja, zgodnie z którą gatunek jest najmniejszym dającym się rozpoznać
zespołem organizmów wykazujących relacje pokrewieństwa przodek-potomek.
Genom jądrowy
Materiał genetyczny zawarty w pojedynczym komplecie chromosomów.
Genom mitochondrialny
Materiał genetyczny zawarty w mitochondriach.
Genotyp
Wszystkie geny danego osobnika.
Gniazdowniki
Gatunki, których wydawane na świat młode są bardzo niedojrzałe i niezdolne do
samodzielnego zdobywania pokarmu i troszczenia się o siebie
(porównaj
Zagniazdowniki).
Gradualizm filetyczny
Ewolucja, której przebieg zdominowany jest
przez
stopniowe zmiany w danej
linii ewolucyjnej.
Grupa monofiletyczna
Zespół gatunków obejmujący wspólnego przodka i wszystkie gatunki potomne.
Grupa parafiletyczna
Zespół gatunków obejmujący gatunek pierwotny i niektóre, ale nie wszystkie,
gatunki potomne.
Grupa polifiletyczna
Grupa gatunków pochodzących od więcej niż jednego wspólnego przodka.
Heterozygotyczny
Posiadający dwa różne allele w danym
locus
genetycznym
(porównaj
Homozygotyczny).
Hipoteza „Ewy mitochondrialnej"
Hipoteza oparta na świadectwach dotyczących mitochondrialnego
DNA, zgodnie z którą ludzie współcześni powstali stosunkowo niedawno w Afryce.
Hipoteza „Pożegnania z Afryką"
Hipoteza oparta na badaniach szczątków kopalnych, zgodnie z którą
ludzie współcześni powstali stosunkowo niedawno w Afryce.
Hipoteza ewolucji multiregionalnej
Hipoteza, zgodnie z którą do wyewoluowania ludzi współczesnych
doszło niemal równocześnie w różnych częściach Starego Świata.
Hominoidea
Wszystkie żyjące i wymarłe gatunki ludzi i małp człekokształtnych.
Homoplazja
Podobne cechy wykształcone przez ewolucję konwergentna
(patrz
Cecha analogiczna).
Homozygotyczny
Posiadający dwa identyczne allele w danym
locus
genetycznym (porównaj
Heterozygotyczny).
Intony
Odcinki DNA położone między odcinkami kodującymi białka (
porównaj
Eksony )
Kalota
Sklepienie czaszki (częsta postać zachowania się szczątków cztowiekowatych).
Katastrofizm
Teoria, zgodnie z którą geologiczne oblicze Ziemi zostało ukształtowane przez kolejne
katastrofalne zdarzenia, takie jak potopy.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]