Słowniczek podstawowych pojec zwiazanych z kultura Żydowska, Żydzi , Izrael-Kultura,historia,piekno,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Sþowniczek podstawowych pojħę zwiĢzanych z kulturĢ ŇydowskĢ
ARKA PRZYMIERZA
skrzynia, w ktrej w czasach biblijnych przechowywane byþy tablice z
dziesiħciorgiem przykazaı.
ARON HA-KODESZ
(hebr. Ļwiħta skrzynia) wnħka w Ļcianie sali gþwnej synagogi, w ktrej
przechowuje siħ zwoje Tory; symbolizuje (ŗ)Arkħ Przymierza. Aron HaKodesz umieszczany
jest we wschodniej Ļcianie synagogi, symbolicznie skierowanej w stronħ Jerozolimy.
ASZKENAZYJCZYCY
ņydzi aszkenazyjscy, wywodzĢcy siħ ze spoþecznoĻci Ňydowskiej
osiadþej w Ļredniowieczu w Niemczech. Aszkenazyjczykami okreĻla siħ ņydw Europy
ĺrodkowej i Wschodniej, ktrych þĢczyþ wsplny jħzyk - (ŗ)jidisz. Stworzyli odrħbnĢ kulturħ i
elementy liturgii, rŇne od ņydw (ŗ)sefardyjskich. Obecnie stanowiĢ 80% spoþecznoĻci
Ňydowskiej na Ļwiecie i ok. 45% - w Izraelu.
BABINIEC
(hebr. ezrat naszim) wydzielona czħĻę (ŗ)synagogi, przeznaczona wyþĢcznie dla
kobiet.
BALSAMINKA
ozdobna puszka na wonnoĻci, ktra uŇywana jest podczas ceremonii
zakoıczenia szabatu, czyli (ŗ)hawdali.
BAR MICWA
(hebr. syn przykazania) ceremonia, podczas ktrej chþopiec, ktry skoıczyþ
trzynaĻcie lat, staje siħ zgodnie z prawem Ňydowskim dorosþym czþowiekiem. Podczas bar
micwy chþopiec po raz pierwszy jest wzywany do odczytania i skomentowania fragmentu
(ŗ)Tory w (ŗ)synagodze.
BAT MICWA
(hebr. crka przykazania) ceremonia, podczas ktrej dziewczynka, ktra
skoıczyþa dwanaĻcie lat, zostaje uznana wedþug prawa Ňydowskiego za dorosþĢ.
BIMA
(hebr. miejsce wyniesione, wywyŇszone) podest w (ŗ)synagodze, z ktrego odczytuje
siħ (ŗ)Torħ i (czasami) prowadzi modlitwy.
BRIT MILA
(hebr. przymierze obrzezania)
rytualne usuniħcie napletka (obrzezanie),
symbolizujĢce przymierze Boga z Abrahamem. Obrzezania dokonuje siħ w smym dniu
Ňycia; w czasie obrzħdu chþopcu nadaje siħ imiħ.
CADYK
(hebr. cadik - sprawiedliwy) charyzmatyczny przywdca wsplnoty (ŗ)chasydzkiej,
wokþ ktrego gromadzili siħ uczniowie. Otaczany niezwykþĢ czciĢ jako poĻrednik miħdzy
ludŅmi a Bogiem, czħsto byþ uwaŇany za cudotwrcħ.
CEDAKA
(hebr. sprawiedliwoĻę) dobroczynnoĻę, jeden z waŇniejszych nakazw etycznych
religii Ňydowskiej.
CHAýA
buþka, ktrĢ tradycyjnie jada siħ podczas kolacji (ŗ)szabasowej.
CHANUKA
(hebr. poĻwiħcenie), ĺwiħto ĺwiateþ; trwajĢce osiem dni Ļwiħto upamiħtniajĢce
zwyciħskie powstanie Machabeuszy w II w. p.n.e. Przez osiem dni zapala siħ kolejne
Ļwieczki w (ŗ)chanukiji, aby uczcię cud, ktry zdarzyþ siħ podczas tego powstania.
1
CHANUKIJA
specjalny oĻmioramienny Ļwiecznik zapalany podczas (ŗ)Chanuki. Chanukija
ma czasem takŇe dziewiĢte miejsce na dodatkowĢ Ļwiecħ, (ŗ)szamesa, ktrĢ zapala siħ
wszystkie pozostaþe.
CHASYD
(hebr. chassid Î poboŇny) zwolennik nurtu (ŗ)chasydyzmu.
CHASYDYZM
(hebr. chassid Î poboŇny) ruch religijno-mistyczny w judaizmie, powstaþy w
XVIII w., opozycyjny wobec dotychczasowej religijnoĻci, opartej na Ļcisþym przestrzeganiu
Prawa, skupiony wokþ (ŗ)cadykw.
CHEDER
(hebr. pokj, sala) szkoþa religijna dla chþopcw w wieku od 3 do 13 roku Ňycia.
CHEWRA KADISZA
(aram. Ļwiħte bractwo) bractwo pogrzebowe.
CHUMASZ
(hebr. chamesz - piħę) potoczna nazwa Piħcioksiħgu MojŇesza, pierwszych piħę
ksiĢg biblijnych (Rdz., Wj., Lb., Kpþ., Pwp.).
CHUPA
(hebr. baldachim) baldachim, pod ktrym odbywa siħ ceremonia zaĻlubin.
CICIT
(hebr. frħdzle),
skrħcone biaþe sznurki umieszczone w rogach (ŗ)taþesu, dla
przypomnienia o koniecznoĻci przestrzegania przykazaı. Zobacz: Lb.15,39.
DIASPORA
(grec. rozproszenie) okreĻlenie wszystkich spoþecznoĻci Ňydowskich ŇyjĢcych
poza Izraelem.
DRAJDEL
czworoboczny bĢczek, typowy prezent dla dzieci na Ļwiħto (ŗ)Chanuka. Na jego
czterech Ļciankach napisane sĢ hebrajskie litery: ˍ, ʿ, ˁ, ˖, pierwsze litery sþw: "nes gadol
haja szam", co oznacza "cud wielki byþ tam".
EREC ISRAEL
(hebr. Ziemia Izraela) w czasach przed powstaniem Paıstwa Izrael byþo to w
(ŗ)diasporze okreĻlenie, ktre podkreĻlaþo tħsknotħ za ziemiĢ przodkw.
FILAKTERIE
(gr. phylaktr Î straŇnik) zobacz: tefillin.
GEMARA
(hebr. gamar - uzupeþniaę) zbir komentarzy uzupeþniajĢcych do (ŗ)Miszny. Jest
dzieþem uczonych rabinw, zwanych amoraitami (z aram. starsi) i wraz z MisznĢ tworzy
(ŗ)Talmud.
GET
(aram. dokument) dokument rozwodowy.
GWIAZDA DAWIDA
szeĻcioramienna gwiazda utworzona z dwch przenikajĢcych siħ
trjkĢtw rwnoramiennych. Symbolizuje przenikanie siħ Ļwiata widzialnego i
niewidzialnego, poþĢczenie przeciwieıstw. Uznana przez (ŗ)syjonistw za emblemat
narodowy, a w 1948 roku umieszczona na fladze paıstwa Izrael.
HAGADA
(hebr. opowieĻę) rodzaj przypowieĻci interpretujĢcej i wyjaĻniajĢcej tekst biblijny.
OkreĻlenie hagada odnosi siħ do tych czħĻci literatury talmudycznej, ktre nie dotyczĢ
bezpoĻrednio zagadnieı zwiĢzanych z prawem Ňydowskim; hagada ma zwykle charakter
nauk etycznych.
2
HALACHA
(hebr. prawo, reguþa) religijne przepisy prawne wynikajĢce z Tory, omwione
gþwnie w (ŗ)Talmudzie. Dla wyznawcw judaizmu jest ona punktem odniesienia we
wszelkich wĢtpliwoĻciach i sporach religijnych, a przekroczenie jej zasad jest grzechem.
HASKALA
(hebr. oĻwiecenie) nurt w kulturze Ňydowskiej rozwijajĢcy siħ w Europie w koıcu
XVIII w. pod wpþywem europejskiego oĻwiecenia. WĻrd zaþoŇeı haskali znalazþ siħ postulat
otwarcia siħ ņydw na Ļwiat (asymilacji) oraz obywatelskiego zaangaŇowania w sprawy
krajw, na terenie ktrych zamieszkiwali. Haskala umoŇliwiþa wielu intelektualistom
pochodzenia Ňydowskiego wþĢczenie siħ w proces ksztaþtowania kultury europejskiej.
HA-SZEM
zobacz: Imiħ Boga.
HAWDALA
(hebr. oddzielenie) ceremonia koıczĢca (ŗ)szabat, obchodzona w sobotħ po
zachodzie sþoıca. Zasadniczo do czasu odprawienia hawdali obowiĢzuje szabat, zatem nie
wolno podejmowaę Ňadnej pracy zakazanej w dni ĻwiĢteczne.
IMIĦ BOGA
w judaizmie uwaŇa siħ imiħ Boga za najĻwiħtsze sþowo o ogromnej mocy. W
(ŗ)Torze na okreĻlenie Boga wystħpujĢ sþowa Elohim lub cztery litery JHWH (tzw.
tetragram). W przeszþoĻci mogli je wymawiaę tylko wyŇsi kapþani w Ļwiħto (ŗ)Jom Kipur,
jednak od zburzenia ĺwiĢtyni Jerozolimskiej wymawianie go zostaþo zabronione; dlatego teŇ
nie jest juŇ dzisiaj znane jego brzmienie. Podczas czytania Ļwiħtych tekstw imiħ Boga
zastħpuje siħ sþowem Adonaj (hebr. Panie Mj), Ha-Szem (hebr. Imiħ), Baruch Hu (hebr.
Bþogosþawiony On)
.
JAD, JADIT
(hebr. rħka) wskazwka w ksztaþcie dþoni uŇywana do wskazywania
odczytywanego fragmentu (ŗ)Tory. BezpoĻrednie dotykanie zwoju jest zakazane.
JARMUýKA
(hebr. jarea Malach Î bojaŅı przed Krlem) zobacz: kipa.
JESZIWA
(hebr. posiedzenie) wyŇsza szkoþa talmudyczna dla chþopcw powyŇej 13 roku
Ňycia. MogĢ siħ w niej uczyę do chwili Ļlubu.
JIDYSZ
jħzyk, ktrym posþugiwaþa siħ wiħkszoĻę (ŗ)aszkenazyjczykw do II wojny
Ļwiatowej. Jego podstawħ stanowi jħzyk niemiecki z duŇĢ czħĻciĢ sþownictwa hebrajskiego,
romaıskiego i sþowiaıskiego. Zapisywany jest alfabetem hebrajskim. W chwili wybuchu II
wojny Ļwiatowej posþugiwaþo siħ nim okoþo jedenastu milionw ludzi.
JOM HA ACMAUT
Dzieı NiepodlegþoĻci Izraela, Ļwiħto upamiħtniajĢce powstanie 14 maja
1948 roku Paıstwa Izrael, przypadajĢce, wg kalendarza hebrajskiego, 5 dnia miesiĢca Ijar
JOM JERUSZALAIM
Dzieı Jerozolimy,
Ļwiħto upamiħtniajĢce zjednoczenie obu czħĻci
stolicy Izraela.
JOM KIPUR
(hebr. dzieı pojednania) najwaŇniejsze Ļwiħto Ňydowskie upamiħtniajĢce dzieı,
w ktrym MojŇesz zszedþ z gry Synaj z drugimi Tablicami Przymierza.. Zobacz: Kpþ. 23, 26-
32; Lb. 29, 7-11.
JORCAJT
(jid. rocznica)
rocznica Ļmierci
.
Zwyczaj nakazuje w tym dniu zapalię Ļwiece za
duszħ zmarþego, odwiedzię jego grb i rozdaę jaþmuŇnħ.
3
KABAýA
(hebr. tradycja ustna) mistyczny nurt w judaizmie powstaþy w Ļredniowiecznej
Hiszpanii. KabaliĻci badajĢ ukrytĢ wiedzħ o Stwrcy, boŇym dziele stworzenia Ļwiata oraz
roli czþowieka w tym dziele
KADISZ
(aram. Ļwiħty) modlitwa wyraŇajĢca wiarħ w jedynego Boga oraz proĻbħ o pokj,
odmawiana podczas codziennych modþw w synagodze, a takŇe przez Ňaþobnikw po
Ļmierci krewnego oraz w jej rocznicħ (ŗ)Jorcajt. Do odmwienia kadiszu potrzebny jest
(ŗ)minjan.
KAHAý
(jid.) (hebr. kehila) gmina Ňydowska. Oznacza skupisko ņydw posiadajĢce
zorganizowanĢ strukturħ wewnħtrznĢ. Kahaþem okreĻla siħ rwnieŇ wþadze kierujĢce gminĢ.
KASZRUT
(hebr. zdatnoĻę) zobacz: koszer.
KETUBA
(hebr. dokument) kontrakt Ļlubny zawierajĢcy spis zobowiĢzaı mħŇa wobec Ňony.
KIDUSZ
(hebr. uĻwiħcenie) ceremonialne bþogosþawieıstwo nad kielichem wina,
poprzedzajĢce uroczystĢ kolacjħ.
KIDDUSZIN
(hebr. uĻwiħcenie) hebrajska nazwa zwiĢzku maþŇeıskiego, podkreĻlajĢca jego
wyjĢtkowe znaczenie.
KIRKUT
(jid.) cmentarz Ňydowski.
KITEL
(jid. koszula) dþuga, biaþa koszula rytualna. UŇywana do pochwku zmarþych, a takŇe
w trakcie Ļwiħta (ŗ)Jom Kipur, (ŗ)Pesach oraz w czasie ceremonii zaĻlubin jako element
uroczystego stroju mħskiego.
KIBUC
(hebr. siedziba) wsplnota rolnicza w Izraelu, ideologicznie zwiĢzana z lewicĢ ruchu
(ŗ)syjonistycznego.
KIPA
(hebr. czapka) niewielka, okrĢgþa czapeczka noszona przez mħŇczyzn na czubku
gþowy na znak szczeglnej czci oddawanej Bogu. UŇywa siħ takŇe okreĻleı jarmuþka lub
mycka. Zgodnie z przepisami religijnymi, doroĻli mħŇczyŅni muszĢ jĢ nosię podczas
modlitwy, jednak wiħkszoĻę religijnych ņydw nosi jĢ caþy czas. Nakrywanie gþowy maþym
chþopcom ma zagwarantowaę ich poboŇnoĻę w dorosþym Ňyciu.
KONWERSJA
(þac. conversio Î obrt, zmiana) na judaizm jest procesem doĻę dþugotrwaþym
i okreĻlonym precyzyjnymi zasadami. Od kandydata, oprcz wiary, wymaga siħ dogþħbnej
znajomoĻci praw i tradycji judaizmu. Okres nauki pod kierunkiem rabina trwa zwykle dwa-trzy
lata; gotowoĻę do przejĻcia na judaizm ocenia sĢd rabiniczny (hebr. Bejt Din). JeŇeli jego
decyzja jest pozytywna, wwczas, po poddaniu siħ (ŗ)obrzezaniu (mħŇczyŅni) lub rytualnej
kĢpieli w (ŗ)mykwie (kobiety), konwertyta zostaje przyjħty do spoþecznoĻci Ňydowskiej.
KOSZER
(jid.)(hebr. kaszer - wþaĻciwy) okreĻlenie odnoszĢce siħ do czystoĻci rytualnej
pokarmw i przedmiotw. NajczħĻciej jest ono uŇywane do okreĻlenia reguþ dotyczĢcych
ŇywnoĻci (tzw. kaszrut), ktre sĢ w judaizmie ĻciĻle okreĻlone i wywodzĢ siħ z nakazw
Tory. JednĢ z podstawowych reguþ jest zakaz mieszania produktw mlecznych z miħsnymi,
przy czym miħso musi pochodzię od zwierzĢt zabitych w sposb rytualny, okreĻlony jasno w
prawie Ňydowskim. Wolno spoŇywaę jedynie miħso tych ssakw, ktre jednoczeĻnie majĢ
4
rozdzielone kopyto i przeŇuwajĢ. IstniejĢ takŇe reguþy okreĻlajĢce czystoĻę rytualnĢ
pozostaþych zwierzĢt i pokarmw.
KUCZKI
zobacz: Sukkot.
LADINO
jħzyk (ŗ)sefardyjczykw - dialekt jħzyka hiszpaıskiego, wzbogacony o elementy
hebrajskiego i jħzykw romaıskich. Pierwotnie zapisywany alfabetem hebrajskim, obecnie
gþwnie alfabetem þaciıskim. Na caþym Ļwiecie jħzykiem tym posþuguje siħ dzisiaj okoþo 200
tysiħcy osb, gþwnie w Izraelu.
MACA
(hebr.) rodzaj chrupkich plackw przyrzĢdzanych ze specjalnie w tym celu
przygotowanej mĢki i wody, bez uŇycia zakwasu; spoŇywane m.in. w Ļwiħto (ŗ)Pesach.
SymbolizujĢ pieczywo przygotowane w poĻpiechu przez ņydw przed opuszczaniem Egiptu.
MACEWA
(hebr. pomnik) tablica nagrobna, najczħĻciej umieszczana pionowo w szczycie
grobu. Zwykle opatrzona inskrypcjami i przedstawieniami o charakterze symbolicznym.
MENORA
(hebr. Ļwiecznik) siedmioramienny Ļwiecznik uŇywany w liturgii. Ksztaþtem
nawiĢzuje do pierwszej menory, ktra byþa ustawiana w ĺwiĢtyni Jerozolimskiej przed
(ŗ)ArkĢ Przymierza w nocy, co nakazuje (ŗ)Tora. Wykonana byþa ze zþota i zaginħþa w
niewyjaĻnionych okolicznoĻciach. Wedþug jednej z interpretacji menora ma swoim ksztaþtem
symbolizowaę wszechĻwiat. MenorĢ chanukowĢ nazywa siħ czasem (ŗ)chanukijħ. Obecnie
menora jest godþem Paıstwa Izrael.
MEGILA
(hebr. zwj) zwj pergaminu, zawierajĢcy tekst jednej z piħciu ksiĢg hebrajskich:
PieĻni nad pieĻniami, Rut, Lamentacji, Koheleta i Estery. JeĻli nie jest powiedziane
dokþadnie, o ktrĢ ksiħgħ chodzi, termin megila oznacza biblijnĢ Ksiħgħ Estery.
MESJASZ
(hebr. maszijach - pomazaniec) ten, ktry zostanie zesþany przez Boga na ziemiħ
i ktry unicestwi wszelkie zþo, zbawiciel. ņydzi wierzĢ, Ňe gdy przyjdzie, umarli
zmartwychwstanĢ, ĺwiĢtynia Jerozolimska zostanie odbudowana i nastĢpiĢ czasy
mesjaıskie: olam ha-ba (przyszþy Ļwiat).
MEZUZA
(hebr. odrzwia) zwitek pergaminu z wypisanym rħcznie fragmentem modlitwy
(ŗ)Szma, umieszczony w podþuŇnym pudeþeczku z drewna lub metalu i umocowany na
wewnħtrznej czħĻci framugi, po prawej stronie drzwi domu.
MICWA
(hebr.) przykazanie, religijny obowiĢzek, a takŇe szerzej Î dobry uczynek.
MIDRASZ
(hebr.) wyjaĻnienie lub komentarz do ksiĢg biblijnych, ktry opiera siħ na
swobodnej interpretacji tekstu i czħsto ma formħ bliskĢ opowieĻci lub legendzie.
MINJAN
(hebr. liczba, kworum) wedþug prawa religijnego, minjan stanowi dziesiħciu
dorosþych mħŇczyzn, ktrych obecnoĻę jest konieczna do odprawienia modþw, a takŇe
niektrych rytuaþw i modlitw.
MISZNA
(hebr. pouczenie) zbir nauk interpretujĢcych biblijne prawodawstwo oraz uznane
obyczaje i praktyki religijne. Miszna stanowi podstawowĢ czħĻę (ŗ)Talmudu
MYCKA
(niem. Mtze Î czapka) zobacz: kipa.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]