Słowniczek terminologii fortecznej-14str, Materiały do uzykania Licencji ochroniarskiej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Słowniczek terminologii fortecznej.
BARBETA - 1.) płaszczyzna ziemi przygotowana dla ustawienia dział, osłonięta wałem o
wysokości pozwalającej na strzelanie ponad nim; 2.) rodzaj pancerza fortyfikacyjnego w
postaci wieży bez kopuły, dla ustawienia działa nie zakrytego, strzelającego ponad osłoną.
BARK - boczna część dzieła fortyfikacyjnego (np. bark bastionu, lunety lub fortu).
BASTION - dzieło fortyfikacyjne, zbudowane na planie pięcioboku, usytuowane na
załamaniach obwałowania twierdzy, wysunięte przed jej front, przeznaczone do walki bliskiej
(osłona ogniem bocznym frontu bastionowego) oraz do walki dalekiej (prowadzenie ognia
czołowego na przedpole). Zbudowana z wału lub nasypu ziemnego wzmocnione od strony
rowu murem oporowym. Bok zwrócony na zewnątrz nosił nazwę czoła, a zwrócony ku
kurtynie - barku, natomiast szyja łączyła bastion z wnętrzem twierdzy. W XIX wieku rolę
bastionów przejęły forty.
CHODNIK MINOWY - chodnik podziemny, prowadzący do komór minowych w podziemnej
walce minowej. Wyróżnia się chodniki minowe: główne, wiodące najkrótszą drogą do
miejsca, gdzie ma być wysadzona mina podziemna; boczne (zwykle równoległe do głównego
po obu jego bokach), zabezpieczające przed minami przeciwnika; podsłuchowe i wysunięte
najdalej do przodu, w których umieszczono czaty podsłuchujące roboty podziemne
przeciwnika. Chodniki minowe biegnące w stronę nieprzyjaciela łączyły galerie, usytuowane
do nich poprzecznie. Chodniki minowe miały wymiary w przekroju poprzecznym,
pozwalające na poruszanie się w pozycji wyprostowanej; budowano także Chodniki minowe
mniejsze: półsztolnie, pozwalające na chodzenie ze schylona głową, oraz sztolnie
umożliwiające poruszanie się na klęczkach lub pełzanie.
CHODNIK KONTRMINOWY (przeciwminowy) - patrz: przeciwmina.
CYTADELA - dawniej samodzielna, mała twierdza panująca nad miastem, mająca
utrzymywać je w posłuszeństwie oraz stanowić obronę i miejsce schronienia mieszkańców.
Usytuowana zwykle w najwyżej położonym punkcie, panującym nad terenem i oddzielona
pasem wolnej przestrzeni, tzw. esplanadą, mającą na celu zabezpieczenie przed skrytym
podejściem nieprzyjaciela. Wewnątrz cytadeli znajdowały się koszary, magazyny, szpital,
pomieszczenie komendanta itp. W twierdzach fortowych XIX i XX wieku cytadele straciły
dawne znaczenie, schodząc do roli śródszańca , z którym niekiedy będą utożsamiane.
CZOŁO - część dzieła fortyfikacyjnego zwrócona w stronę przedpola.
1
DRZWI PANCERNE - drzwi wejściowe do schronu odporne na bezpośrednie działanie
pocisków broni ręcznej i maszynowej oraz odłamków pocisków artyleryjskich i granatów
ręcznych. Ponadto chronić muszą wnętrze schronu przed wdarciem się fali uderzeniowej lub
podmuchu wywołanego pobliskim wybuchem. Nie są jednak odporne na bezpośrednie
trafienie pocisków artyleryjskich lub bomb lotniczych. Wykonane ze stali pancernej, często
między płyty daje się wypełnienie z betonu. Stosuje się jako drzwi wewnętrzne do
przedzielenia długich podziemnych chodników, w celu przygotowania ich do obrony
wewnętrznej.
DZIAŁOBITNIA - zespół budowli, zabezpieczających baterię rozmieszczoną na stałe w
terenie. Budowane w twierdzach fortowych w XIX i na początku XX wieku, składały się: ze
stanowisk ogniowych dział, schronów pogotowia, schronów amunicyjnych, punktów
obserwacyjnych, koszar i zapór. Rozróżniano działobitnie pancerne, mieszczące działa w
wieżach pancernych, oraz odkryte, w których działa ustawiono na stanowiskach osłoniętych
jedynie wałami lub ścianami betonowymi (np. barbeta).
DZWON PANCERNY - pancerna kopuła stała (nieruchoma) stosowana w fortyfikacjach,
przypominająca kształtem dzwon, osadzona w żelbetonowym stropie, służąca do obserwacji.
W razie potrzeby umożliwia prowadzenie ognia z broni maszynowej.
DZIEŁO FORTYFIKACYJNE - budowla lub zespół budowli fortyfikacyjnych, mający
spełnić określone zadanie bojowe. W najprostszej postaci dzieło fortyfikacyjne stanowiło wał
z ławą działową, a najbardziej rozbudowane tworzyło rów i wał. Najbardziej rozwiniętym
dziełem fortyfikacyjnym był fort. W fortyfikacji bastionowej wyróżniano oprócz dział
fortyfikacyjnych tworzących narys bastionowy (kurtyna, bastion), dzieła wewnętrzne, czyli
wewnętrza, które były położone przed przeciwskarpą (kleszcze, kojec, przeciwstraż,
słoniczoło, rawelin) oraz dzieła zewnętrzne, czyli zewnętrza (dzieło rogowe, dzieło koronne).
W fortyfikacji XIX wieku dzieła fortyfikacyjne stanowiły: fort, dzieło pośrednie, dzieło
piechoty, festa, ośrodek oporu. Ze względu na formę w rzucie poziomym rozróżniano dz.f.:
a.) zamknięte, mające wał i ewentualnie rów biegnący wokół (fort , reduta); b.) otwarte (patrz:
rysunek), tzn. nie posiadające wału od strony szyjowej (odcinek, flesz, redan, półreduta,
luneta, redan podwójny, dzieło koronne), dzieło rogowe; c.) półzamknięte, różniące się od
otwartych tym, że posiadały w szyi transzeję i zaporę, a nie wał.
DZIEŁO KORONNE - w twierdzach bastionowych rozwinięta budowla fortyfikacyjna,
wysunięta przed narys bastionowy, składający się z jednego bastionu i dwóch półbastionów,
umieszczonych na skrzydłach. Zadaniem dzieła koronnego było, podobnie jak wszystkich
dzieł wysuniętych, zwiększenie głębokości umocnień i niedopuszczenie do bezpośredniego
ostrzału miasta oraz głównych dzieł narysu.
2
DZIEŁO PIECHOTY (fort piechoty) - zespół elementów fortyfikacyjnych o zamkniętym
narysie, zabezpieczający elementy bojowe walki bliskiej, rozmieszczone na stałe w terenie,
mające samodzielnie stawiać opór zaczepnym działaniom przeciwnika. Elementami dzieła
piechoty są: wał strzelecki (piechoty) biegnący dookoła, schron betonowy dla załogi i rów z
kratą forteczną, broniony z kojców skarpowych. Ponadto występować mogły wieże pancerne
dla karabinów maszynowych, wieże pancerne dla dział przeciwszturmowych, a czasami także
tradytory. Dzieło piechoty różniło się od fortu tym, że nie posiadało artylerii do walki dalekiej
oraz było od niego mniejsze. Załogę dzieła piechoty stanowiła kompania piechoty i obsługa
dział.
DZIEŁO POŚREDNIE (fort pośredni) - zespół elementów fortyfikacyjnych o zamkniętym
narysie, zabezpieczającym elementy bojowe, rozmieszczony w terenie, mający wypełnić lukę
w obronie. Budowane były w tych przypadkach, gdy odległość między fortami były zbyt duża
lub gdy ukształtowanie terenu utrudniało możliwość skutecznego współdziałania sąsiednich
fortów. Załogę dzieła pośredniego stanowiła piechota oraz obsługa dział
przeciwszturmowych. Zadaniem ich było stawianie oporu, bez brania udziału w walce
artyleryjskiej. Elementy fortyfikacyjne dzieła pośredniego to: wał piechoty, odkryte
stanowiska dział, schron mieszkalny (koszarowy), rów i sieć kolczasta. Poza schronem
mieszkalnym dzieła pośrednie nie posiadały innych budowli betonowych. Dzieło pośrednie
było budowlą prostszą i tańszą od dzieła piechoty.
DZIEŁO ROGOWE - w twierdzach bastionowych budowla fortyfikacyjna, wysunięta przed
narys bastionowy, o froncie składającym się z dwu półbastionów, połączonych kurtyną i o
bokach równoległych lub zbieżnych ku twierdzy. Dzieło rogowe stanowiło jedną z odmian
dzieł wysuniętych i podobnie jak dzieło koronne i kleszcze osłaniało słabe miejsce narysu
bastionowego, jakim był kurtyna.
DZWON PANCERNY - kopuła pancerna stała (nieruchoma) stosowana w fortyfikacji,
kształtem przypominająca dzwon. Osadzona w żelbetowym stropie, służąca do obserwacji. W
razie potrzeby umożliwia prowadzenie ognia z broni maszynowej.
ESPLANADA - wolna nie zabudowana przestrzeń wokół cytadeli lub fortu, mająca na celu
zabezpieczenie przed skrytym podejściem nieprzyjaciela. Później esplanadą nazywano też nie
zabudowaną przestrzeń między miastem a cytadelą.
ESTAKADA - most, niekiedy znacznej długości, budowany w celu wzniesienia drogi ponad
terenem z pozostawieniem pod nią swobodnej przestrzeni. Rodzaje: dojazd do dużego mostu,
droga transportowa np. transport w forcie.
3
FESTA - zespół obiektów fortyfikacyjnych, składający się z jednego fortu, kilku
pomocniczych dzieł fortyfikacyjnych, stanowisk piechoty i baterii pancernej do walki dalekiej
- rozmieszczony na wielkiej powierzchni, otoczony wspólną zaporą. Forma festy
ukształtowała się w latach 1893-99 w Niemczech jako pancerna działobitnia artylerii,
osłonięta pozycjami piechoty. Przeznaczona była do walki dalekiej, czym różniła się od
ośrodka oporu typu stałego, przeznaczonego do walki bliskiej. Od 1909 roku festa
przekształciła się w dzieło fortyfikacyjne, zdolne także do walki bliskiej, przez dodanie
stanowisk do flankowania międzypól oraz chodników przeciwminowych.
FORT - zespół elementów budowlanych (fortyfikacyjnych) o zamkniętym narysie,
zabezpieczający elementy bojowe, przeznaczone do walki bliskiej i dalekiej, rozmieszczone
na stałe w terenie, mające samodzielnie stawiać długotrwały opór wszelkiego rodzaju
działaniom zaczepnym przeciwnika. Elementy bojowe fortu to: stanowiska piechoty, baterie
artylerii do walki dalekiej, bliskiej, przeciwszturmowe i flankujące. Elementy budowlane
fortu stanowią budowle bierne, stanowiska ogniowe i zapory. Do stanowisk ogniowych
należą: wał forteczny dla piechoty i artylerii, kaponiery, półkaponiery i kojce do obrony
rowów, tradytory, wieże pancerne dla dział lub karabinów maszynowych, galerie bojowe w
przeciwskarpie. Do budowli biernych zaliczono: koszary szyjowe (kazamatowe), poterny,
schrony forteczne (wojsk pogotowia, dział ruchomych, amunicyjne), a także wieże pancerne
do obserwacji. Zapory składały się z rowu fortecznego, sieci kolczastej i kraty fortecznej.
Załogę fortu stanowiło do 4 kompani piechoty i 1 do 4 baterii artylerii.
Za prekursora idei fortu uważa się Montalamberta, a budowa pierwszych fortów przypada na
1816 rok (Kolonia). W drugiej połowie XIX i na początku XX wieku następuje szczytowy
okres budownictwa fortów. Jest to epoka twierdz fortowych. Początkowo fort skupiał
piechotę oraz artylerię do walki dalekiej i bliskiej. Rozwój artylerii i względy ekonomiczne
spowodowały konieczność budowy mniejszych zespołów: dzieł piechoty i dzieł pośrednich.
Ponadto powstają kombinowane zespoły w postaci ośrodków oporu typu stałego i festy. Fort
mógł posiadać 1 wał (działa ustawiano obok piechoty) lub 2 wały (oddzielny dla piechoty i
artylerii). Z czasem, ze względu na trudności maskowania oraz na działanie pocisków,
zaniechano budowy fortów dwuwałowych.
Rozróżniano fort: a.) jednostkowy - na małej powierzchni mieścił artylerię do walki dalekiej
(w wieżach pancernych na koszarach szyjowych) oraz działa szybkostrzelne (w wieżach
pancernych umieszczonych na skrzydłach koszar, dla umożliwienia ostrzeliwania zapola); b.)
łącznikowy - miał za zadanie połączyć ze sobą 2 twierdze w celu stworzenia wspólnego
odcinka frontu; nie wchodził w skład twierdzy; posiadał działa do walki dalekiej osłonięte
pancerzami fortyfikacyjnymi; c.) pancerny - mieścił w jednym obiekcie środki do walki
bezpośredniej i dalekiej, zabezpieczone pancerzami; zajmował małą przestrzeń (idea zbliżona
do fortu jednostkowego); d.) rozproszony - miał zabezpieczyć elementy bojowe przed
oddziaływaniem ognia przeciwnika przez rozdzielenie tych elementów i rozmieszczenie ich
na dużej przestrzeni; całość otoczona były zaporami, bronionymi z kojców; e.) zaporowy -
miał zadanie zamknąć przejście przez cieśninę (np. w górach lub między bagnami), względnie
szlak komunikacyjny i musiał być zdolny do walki w okrążeniu; szyja wykonana była
podobnie jak czoło i bark, a fasady wszystkich budowli zabezpieczone od ognia artylerii;
wyposażono go także w znaczne zapasy. Szybki rozwój techniki wojennej, szczególnie
artylerii, a także przemiany w sztuce wojennej spowodowały upadek znaczenia fortów, czego
dowiodła I wojna światowa. Miejsce fortów zajęły grupy warowne.
4
FORT PIECHOTY - patrz: dzieło piechoty.
FORT POŚREDNI - patrz: dzieło pośrednie.
FORTECA - obecnie rzadko używane określenie twierdzy, zamku lub innego zespołu
obiektów fortyfikacyjnych.
FORTYFIKACJA - 1.) umocnienia, specjalne budowle lub zespół budowli wzniesione na
polu walki w celu: a.) zmniejszenie skutków działania ognia nieprzyjaciela (ukrycia, schrony,
okopy), b.) utrudnienia przeciwnikowi ruchu (zapory), c.) ułatwienia manewru oraz
prowadzenia ognia wojskom własnym (transzeje, poterny, schrony bojowe). Rozróżniano f.:
stałą, półstałą i polową. Ze względu na wzajemne usytuowanie środków walki bliskiej i
dalekiej rozróżniano f.: skupioną i rozproszoną. 2.) nauka o rozmieszczaniu, rozplanowaniu
przestrzennym, obronie i zdobywaniu budowli fortyfikacyjnych. Na przestrzeni wieków
ukształtowały się różne systemy fortyfikacyjne i nauki do każdego z tych systemów (np.
fortyfikacja bastionowa - o budowie twierdz bastionowych).
FOSA - patrz: rów forteczny.
GALERIA BOJOWA - zakryte stanowisko bojowe dla strzelców, zabezpieczone
odpowiednią konstrukcją (cegła lub beton oraz warstwa kamienia) przed skutkami ognia
przeciwnika. Ma kształt obudowanego chodnika ze strzelnicami. Galerie wykonywano często
w przeciwskarpie i łączono z wnętrzem fortu za pomocą poterny. Miały na celu
przeciwszturmową obronę rowu fortu.
GALERIA PODZIEMNA - podziemne wyrobisko poziome o małej powierzchni przekroju
poprzecznego, zwykle wzmocnione obudową, służące jako przejście dla pieszych lub do
przeprowadzania przewodów. W schronie podziemnym galerie podziemne służą jako
pomocnicze chodniki komunikacyjne, łączące między sobą komory i główne chodniki
podziemne. W podziemnej walce minowej galerie podziemne łączyły ze sobą główne i
boczne chodniki minowe. W języku rosyjskim i francuskim termin galeria podziemna
używany jest do określenia wszelkich chodników podziemnych.
HAUBICA - działo kalibru od ok. 100 mm wzwyż o krótkiej lufie (od 10 do 27 kal.) i małej
prędkości początkowej pocisku, przeznaczone głównie do strzelania stromotorowego.
Stosowane przede wszystkim do ostrzeliwania celów znajdujących się w ukryciu lub poza
zakryciami.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]