Rozwój Bałtyku,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jak zmieniał się Bałtyk
Jednym ze skutków globalnego ocieplenia może być katastrofalny wzrost poziomu
mórz i oceanów. Aby ocenić zagrożenie, geolodzy odtwarzają zmiany poziomu mórz,
jakie zachodziły w niedalekiej przeszłości.
Powstanie Bałtyku
Bałtyk jest morzem młodym, jednym z najmłodszych na Ziemi. W ciągu ostatniego
miliona lat historii naszej planety, obszar północnej Europy, w tym współczesnego
Bałtyku i Polski, kilkakrotnie pokrywały lądolody. W trakcie każdego nasunięcia
lądolodu, obszar Bałtyku był intensywnie niszczony. W rezultacie, powstało rozległe
obniżenie w skorupie ziemskiej, zajmowane obecnie przez Bałtyk. Względne różnice
między tempem podnoszenia się Skandynawii, a tempem wzrostu poziomu oceanu
światowego, są głównym czynnikiem rozwoju Bałtyku. W ciągu swojej historii, morze
przeszło kilka wyraźnych faz rozwojowych. Okresowo odizolowane od oceanu było
zbiornikiem słodkowodnym, by po uzyskaniu połączenia, przekształcać się w typowe
morze wewnątrzkontynentalne.
Bałtyckie Jezioro Lodowe
Początki Morza Bałtyckiego związane są z zanikiem ostatniego lądolodu
skandynawskiego. Lądolód zaczął się wycofywać z północnej Polski ok.14000 lat
temu, a ok.13000 lat temu jego krawędź znalazła się w odległości 70-100 km na
północ, od obecnego wybrzeża polskiego. Wody z topniejącego lądolodu, gromadziły
się przed krawędzią, tworząc coraz większe jeziorzyska. Około 13000 lat temu
nastąpiło połączenie jeziorzysk południowobałtyckich, w obszerny zbiornik wodny,
rozciągający się od wybrzeży litewskich na wschodzie, po Danię na zachodzie.
Bałtyckie Jezioro Lodowe w początkowej fazie rozwoju, ok. 13 tys. lat temu.
Jezioro to, od północy, ograniczone było krawędzią lądolodu. Był to zbiornik, przez
dużą część roku zamarznięty. W czasie krótkiego lata pływały po nim góry lodowe,
dlatego nazwano go Bałtyckim Jeziorem Lodowym. Istniało ono przez około 3000 lat,
stale powiększając swoją powierzchnię, w miarę topienia się lądolodu w Skandynawii
Bałtyckie Jezioro Lodowe w końcowej fazie rozwoju ok. 10,3 tys. lat temu.
Osady ilaste, osadzające się na dnie Bałtyckiego Jeziora Lodowego, odznaczają się na
przemian występującymi warstewkami jasnymi, o nieco grubszym ziarnie,
powstającymi latem i ciemnymi, bardziej drobnoziarnistymi, które powstawały zimą.
Osady zawierają małe ilości substancji organicznej, a nieliczne, rozpoznawalne
szczątki roślinne i zwierzęce wskazują, że zbiornik był słodkowodny, a klimat zimny,
kontynentalny, z dużymi wahaniami dobowymi. Średnia temperatura lipca, nie
przekraczała 12oC.
Morze Yoldiowe
Około 10300 lat temu, na skutek stopienia się lądolodu, w środkowej Szwecji
powstało połączenie Bałtyckiego Jeziora Lodowego z oceanem.
Morze Yoldiowe ok. 10 tys. lat temu.
Pojawił się wtedy w Bałtyku małż morski Yoldia arctica, od którego nazwano ten etap
rozwoju Morzem Yoldiowym. Poziom tego morza początkowo był niższy od
współczesnego o ok.50 m, jednak szybko wzrastał, wraz ze wzrostem poziomu wód
w oceanie. Równocześnie topniał w Skandynawii lądolód i pozbawiona obciążenia
skorupa ziemska, podnosiła się coraz szybciej. Na skutek tego, że skorupa ziemska
podnosiła się szybciej niż wzrastał poziom oceanu, ok. 9500 lat temu, w środkowej
Szwecji nastąpiło zamknięcie się cieśniny .
Jezioro Ancylusowe
Morze Yoldiowe izolowane od oceanu, szybko przekształciło się w słodkowodne
jezioro, w którym żył ślimak Ancylus fluviatilis, dlatego ten kolejny etap rozwoju
Bałtyku nazwano Jeziorem Ancylusowym
Jezioro Ancylusowe ok. 9,2 tys. lat temu.
W głębszych częściach Morza Yoldiowego i Jeziora Ancylusowego gromadziły się
drobnoziarniste osady ilaste, zawierające bardzo nieliczne szczątki organizmów.
Klimat był wilgotniejszy i nieco chłodniejszy od dzisiejszego. Temperatura lipca nie
przekraczała 15oC. Mimo ocieplenia, w ówczesnym Bałtyku życie było ubogie.
Morze Litorynowe i Politorynowe
Około 8500 lat temu, nastąpiło ostateczne połączenie Bałtyku z oceanem, poprzez
Cieśniny Duńskie. Do Bałtyku zaczęły przenikać słone wody z Morza Północnego.
Początkowo wymiana wód była słaba, gdyż Cieśniny Duńskie były węższe i płytsze
niż dziś. Wraz ze wzrostem poziomu wód w oceanie, intensywność dopływu słonych
wód do Bałtyku wzrastała i w okresie 8500-7500 zasolenie Bałtyku stopniowo
wzrastało. Ten przejściowy okres nazywamy Morzem Mastogloia, od
charakterystycznych dla tej fazy okrzemek słonawowodnych z rodzaju Mastogloia.
Około 7500 lat temu, wody były na tyle słone, że pojawił się w Bałtyku ślimak morski
Littorina litorea, od którego następny etap rozwoju Bałtyku nazwano Morzem
Litorynowym
Morze Litorynowe ok. 7.5 tys.lat temu.
Było to morze cieplejsze i bardziej słone niż dzisiejszy Bałtyk. Osady muliste,
osadzone wówczas w głębiach Bałtyckich zawierają liczne szczątki słonolubnych
mikroorganizmów roślinnych i zwierzęcych, a osady piaszczyste obszarów
płytkowodnych muszle małży morskich Cardium sp. i Macoma balthica.W tym okresie
wygląd wybrzeży Bałtyku, w częściach północnych i południowych zmieniał się w
różny sposób. W części północnej zachodziło, trwające do dzisiaj, szybkie
podnoszenie skorupy ziemskiej (szybsze niż wzrost poziomu morza). Na skutek tego
morze wycofywało się, a przybywało lądu. W części południowej, gdzie ruchy skorupy
ziemskiej już zanikły, następowało szybkie wkraczanie morza na obszary, które
wcześniej pozostawały lądem. Około 4000 lat temu, w rejonie Cieśnin Duńskich, na
skutek nieznacznego podniesienia skorupy ziemskiej, wymiana wód z Morzem
Północnym stopniowo zmniejszała się a Bałtyk stał się morzem mniej słonym. Okres
ten nazywamy Morzem Politorynowym. Około 1000 lat temu pojawił się w Bałtyku
małż Mya arenaria. Przywędrował on z Ameryki Północnej, przyczepiony do łodzi
wikingów. Ten najnowszy etap rozwoju Bałtyku nazwano Morzem Mya.
Zmiany poziomu wód Bałtyku
Na zmiany poziomu wód Morza Bałtyckiego wpływały ruchy pionowe skorupy
ziemskiej w północnej i południowej części Bałtyku, wzrost poziomu oceanu,
związany z topnieniem lądolodów oraz otwieranie się i zamykanie połączeń morza z
oceanem. Na obszarze południowego Bałtyku, największe i najgwałtowniejsze zmiany
poziomu wód, zachodziły w późnym plejstocenie i wczesnym holocenie, w okresie
pomiędzy 13.0-8,5 tys. lat temu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]