Rozdział 8 - okres dorastania, wychowanie i rozwoj
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
OKRES DORASTANIACO O TYM SĽDZISZ?1. ROZWÓJ FIZYCZNYPokwitanieRozwój ruchowy2. ROZWÓJ UMYSŁOWYStadia rozwoju poznawczego według Piageta3. OSOBOWOĆ l ROZWÓJ SPOŁECZNYWptyw rodziny na rozwój dorastajšcegoWptyw szkoły na rozwój dorastajšcegoWpływ grupy rówieniczej na rozwój dorastajšcegoZachowania seksualne dorastajšcychTeorie rozwoju osobowoci4. ZABURZENIA OKRESU DORASTANIASamobójstwa nastolatkówZaburzenia łaknieniaNadużywanie rodków psychoaktywnychPrzestępczoć nieletnichPrzeglšd rozdziału Terminy do zapamiętania Problemy do przemylenia Zalecana literatura340 Rozdział 8. Okres dorastaniaCO O TYM SĽDZISZ?Niewiele procesów rozwojowych zachodzšcych w cišgu całego życia mapoważniejsze konsekwencje od pokwitania. Zmiany fizyczne zachodzšce w czasiepokwitania obejmujš niemal każdš tkankę ciała, przekształcajšc młodzież w osobydojrzałe seksualnie. Okres dorastania zostanie w tym rozdziale ukazany nie tylkojako zjawisko fizjologiczne. Omówiony też zostanie jego wpływ na inne dziedzinyrozwoju, między innymi na zachowania psychiczne, społeczne i emocjonalne.Jak nastolatki reagujš na zmiany fizyczne? Czy wczesne bšd póne dojrzewaniewywiera jaki wpływ na skutki tego zjawiska rozwojowego? Proszę przestudiowaćrozdział, w którym znajdš się odpowiedzi na niektóre z tych pytań.Kim jestem? Kim bytem dotychczas i kim pragnę zostać? To włanie w okresiedorastania pojawiajš się tego rodzaju pytania. Niektórzy badacze, tacy jak ErikErikson, dostarczyli nam ważnych informacji o formowaniu się w tym okresietożsamoci. Przedstawimy jego idee, jak też koncepcje innych autorów. Byćmoże teraz w nowym wietle zobaczycie w tym procesie waszš własnš walkęo tożsamoć. ^CAWS-tPiętnastolatki Devin Harwood i Melissa Reynolds spotykali się przez 4 miesišceprzed swym pierwszym kontaktem seksualnym. Oboje stwierdzili, że ich pierwszedowiadczenie seksualne nie było planowane i oboje nie byli na nie przygotowani.Dodatkowš komplikację stanowił fakt, że Devin czuł się skrępowany poruszaniemproblemu kontroli urodzin, a Melissa nie chciała zrujnować ich romansu".W wyniku tego oboje nie zastosowali żadnego rodka zapobiegajšcego cišżyw czasie pierwszego stosunku seksualnego. Jak ukazano w tym rozdziale,podobny rodzaj aktywnoci seksualnej jest w Stanach Zjednoczonych rozpo-wszechniony, a takie intymne kontakty powodujš liczne problemy: cišże,poronienia, a przede wszystkim choroby przenoszone drogš płciowš. Jakpowszechne sš te problemy i dlaczego dorastajšcy angażujš się w praktykiniebezpiecznego seksu? Co można zrobić, aby zmniejszyć ryzyko seksualne?W tym rozdziale damy odpowiedzi na te pytania.Starsi często mówiš nastolatkom, że młodoć to najlepsze lata ich życia. Jest tobowiem okres, kiedy młodzi majš wszystko, co jest potrzebne do tego, by żyći cieszyć się życiem. Ale mimo tak pozytywnego obrazu tego stadium rozwojuwielu dorastajšcych przejawia zachowania destrukcyjne, charakterystyczne dlaswej subkultury: samobójstwa, zaburzenia łaknienia, nadużywanie rodkówodurzajšcych i przestępczoć. Skšd się biorš te problemy? Czy w latach 90.problemy te narastajš? Co można zrobić, by je przezwyciężyć? Ostatnia częćtego rozdziału odnosi się do tych i podobnych im zagadnień.1. ROZWÓJ FIZYCZNYAdolescencja1, wyraz pochodzšcy z łacińskiego adolescere, co znaczy dorastać dodojrzałoci" jest to okres między dzieciństwem a dorosłociš. Podobnie jak inne fazycyklu życiowego okres ten cechujš ogromne zmiany. Wród wielu wyzwań, przed jakimistajš dorastajšcy, znajduje się koniecznoć przystosowania do wyranych zmianfizycznych i seksualnych, znalezienia własnej tożsamoci i utworzenia nowych relacjiinterpersonalnych, w tym po raz pierwszy wyrażania odczuć seksualnych.' W polskiej literaturze termin adolescencja jest obecnie rzadko używany. To stadium rozwojowenajczęciej nazywa się okresem dorastania. Okrelenie to obejmuje zarówno przemianyanatomiczne i fizjologiczne zachodzšce w tym czasie, jak też przemiany psychospołeczne (przyp.tłum.).Rozwój fizyczny 341Rozwoju seksualnego dorastajšcych nie można oddzielić od innych dziedzinrozwoju. Na przykład to, jak dorastajšcy reagujš na zmiany fizyczne towarzyszšcedojrzałoci seksualnej, a zwłaszcza, czy oni i inne osoby widzš te zmiany jakoatrakcyjne bšd nieatrakcyjne, wpłynie na to, jak będš postrzegali samych siebie.Proszę zauważyć ujawniajšcy się tu zwišzek między czynnikami fizycznymi i poznaw-czymi, osobowociowymi, seksualnymi oraz społecznymi (Brooks-Gunn i Warren,1989; Lerner, Lerner i Tubman, 1989).Jeszcze nie tak dawno wielu autorów koncentrowało się na wewnętrznym zamęciei na problemach przystosowania, przed jakimi stajš dorastajšcy. Do okrelenia tegookresu często używano zapożyczonego z XVIII-wiecznego nurtu literatury niemieckiejsformułowania Strum und Drang (okres burzy i naporu). Okazało się jednak,że dla wielu dorosłych dzisiejsze problemy nastolatków, takie jak choroby prze-noszone drogš płciowš, cišża i aborcja, daleko wykraczajš poza trudnoci, jakiesami przeżywali w analogicznym okresie. Niektórzy współczeni badacze sšdzšjednak, że większoć współczesnych nastolatków zdecydowanie dobrze radzisobie z problemami okresu dorastania (Offer i Church, 1991; Offer i in., 1988;Petersen, 1988). . ,,,: "-, "M. Lee Manning (1983) wyraża przekonanie, że powinnimy przestać traktowaćokres dorastania jako czas niszczycielskich i buntowniczych zachowań, gdyż mit tenzaburza nasze postrzeganie współczesnej młodzieży. Co więcej, wielu badaczy(Brookins, 1991; Bush-Rossnagel i Zayas, 1991; Gibbs, 1991; Spencer, 1991)przypomina, że na to, jak poszczególni młodzi radzš sobie z dorastaniem, zwłaszczaz przebiegiem rozwoju seksualnego, wpływajš liczne etniczne, kulturowe i klasoweróżnice.PokwitanieStadium rozwoju fizycznego, kiedy kształtujš się pierwsze- i drugorzędne cechypłciowe, a ludzie stajš się zdolni do posiadania dziecka, znane jest jako pokwitanie(od łacińskiego pubertas, znaczšcego pokwitanie - czas wkraczania w dorosłoć).Choć trudno jest wyranie ustalić jego poczštek, to pokwitanie jest procesemstopniowego wewnętrznego przekształcania ciała dziecka w ciało dorosłego (Brooks--Gunn, 1991; Brooks-Gunn i Reiter, 1990).Wiele kultur wypracowało w okresie dorastania ceremonie symbolizujšcewkroczenie chłopca czy dziewczynki w dorosłoć. Ceremonie takie często wymagaływykazania się takimi umiejętnociami, jak samoobrona czy polowanie; w innychwypadkach obejmowały obrzezanie lub inne cielesne przemiany. W kulturachzachodnich istnieje niewiele formalnych obyczajów zaznaczajšcych przejciez dzieciństwa do dorosłoci oraz okrelajšcych role i oczekiwania dorosłego.Większoć naszych rytuałów ma charakter religijny lub społeczny, Za przykład mogšposłużyć konfirmacja lub słodkie przyjęcia z okazji szesnastych urodzin. Brak jednakspecjalnych obyczajów towarzyszšcych pokwitaniu. Nie ma też żadnych wyranychzmian statusu społecznego w jego następstwie. Co więcej, informacje na tematdorastania, jakich dotychczas dostarczano rodzicom i systemom edukacyjnym,ujmowały to zagadnienie raczej pod kštem higieny osobistej. Nie traktowano gonatomiast jako kamienia milowego w procesie dorastania (Dole, 1984; Greif i Ulman,1982).Zmiany fizyczne cechujšce okres pokwitania następujš w sposób cišgły,w okrelonej kolejnoci. Niemal każda częć układu mięniowego i kostnegowykazuje charakterystycznš formę rozwoju. Ta sekwencja rozwojowa jest takasama u wszystkich, choć u poszczególnych osób dokonuje się w różnymtempie (Brooks-Gunn, 1991; Brooks-Gunn i Warren, 1989; Lerner, Lerner i Tubman,ZAGADNIENIATEORETYCZNEChoć w naszej kulturzebrak jest specjalnychrytuałów bšd ceremo-nii zwišzanych z dojrza-łociš seksualnš doras-tajšcego, to czy sš ja-kie oznaki nadcho-dzšcego okresustużšce jako rytuałyprzejcia? Czy sšdzisz,że ukończenie highschool, prawo do gło-sowania, picia alkoho-lu, pobór do wojskai możliwoć zaręczeniasię stanowiš takieprzejcie do dorosło-ci? Jak role łšczšce sięz każdym z tych zda-rzeń mogš interpreto-wać symboliczni inter-akcjonici?342 Rozdział 8. Okres dorastaniaRyć. 8-1Układ gruczołów dokre-wnychUktad gruczołów dokre-wnych to grupa gruczo-łów wydzielajšcych spe-cyficzne hormony dokrwi. To włanie hormo-ny sprawiajš, że w okre-sie pokwitania zachodziwiele zmian w rozwojufizycznym dojrzewajš-cych.PodwzgórzePrzysadka(częć przednia i tylna)Nadnercza(gruczoł nadnerczy)NerkiJajniki u kobietPrzytarczyczkiWysepki trzustkiJšdra u mężczyzn1989; Malina, 1991). Dziewczęta zaczynajš dojrzewać zwykle dwa lata wczeniej odchłopców.HORMONY A POKWITANIE Fizjologiczne mechanizmy dojrzewania płciowego niezostały jeszcze w pełni poznane, choć wiadomo, że przyczynš wielu zachodzšcychzmian sš hormony (Kulin, 1991; Susman i Dom, 1991). Przed okresem dorastaniapodwzgórze stymuluje przysadkę mózgowš, która z kolei pobudza działanie innychgruczołów dokrewnych, wydzielajšc zwiększonš iloć hormonu wzrostu do układukrwiononego. To sprawia, że następuje gwałtowny wzrost ciała - zwłaszcza długocikończyn - sygnalizujšcy pojawienie się skoku rozwojowego2, który pokrótce omówimy.Hormon wzrostu wpływa na pojawienie się komórek w niemal wszystkich tkankachciała, z wyjštkiem układu nerwowego. Przysadka wydziela też hormon stymulujšcyjšdra i jajniki. Jšdra i jajniki z kolei wydzielajš gonadotropiny lub hormony płciowe.Męskim hormonem płciowym jest tes...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]