Rozdział 11 - późna dorosłość, wychowanie i rozwoj
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział 11PÓNA DOROSŁOĆCO O TYM SĽDZISZ?1. ROZWÓJ FIZYCZNY l UMYSŁOWYStarzenie się a stereotyp staruchaRozwój fizyczny Rozwój umysłowy2. OSOBOWOĆ l ROZWÓJ SPOŁECZNYTeorie rozwoju osobowoci Formypomylnego starzenia się Przeglšdżycia i reminiscencja Złeprzystosowanie psychiczne3. RODZINARelacje w małżeństwieUrzšdzenie się w życiuOpieka instytucjonalnaRelacje z krewnymi4. EMERYTURASkładniki przejcia na emeryturęPrzystosowanie do emerytury Procesprzechodzenia na emeryturęPrzeglšd rozdziału Terminy do zapamiętania Problemy do przemylenia Zalecana literatura526 Rozdział 11. Póna dorosłoćCO O TYM SĽDZISZ?Często spostrzega się ich jako osoby samotne, chore, zrzędliwe, będšce dlawszystkich ciężarem. Te negatywne stereotypy starych ludzi istniejš od lat,ale niezupełnie odpowiadajš prawdzie. Podobny ktopot sprawiajš częstoposępne i przyprawiajšce o depresję konotacje przypisywane stadiumżyciowemu pónej dorosłoci. Skšd się biorš takie postawy i oceny?Dlaczego niektórzy ludzie je przyjmujš? Jak widzisz to ostatnie stadium cyklużyciowego? Co zrobili badacze, aby rozproszyć mity na temat starzenia się izastšpić je obiektywnymi obrazami starzenia się?^^^.-y -.Choroba Altzheimera została zakwalifikowana przez ekspertów medycznychjako najbardziej zagadkowe schorzenie lat 90. naszego stulecia. Każdegoroku pochłania ona od 100 000 do 120 000 ofiar i daje prognozę skrócenialiczby pozostałych lat życia o 50%. Charakteryzuje jš progresywnadegeneracja neurologiczna, która sprowadza jej ofiary do stanu bezruchu,niemoty i wegetacji. Obecnie nie znamy sposobów jej leczenia. Co wiemy otej dewastujšcej człowieka chorobie? Jak ona postępuje i czego możnadokonać dzięki medycznej interwencji?Uroczystoć w zakładzie pracy z okazji przejcia na emeryturę BobaPrescotta obejmowała wszystkie rutynowe działania i przyjęcie,przemówienia, złoty zegarek i inne pożegnalne podarunki. Bob przez cafe latabyt dobrym pracownikiem i nawet proszono go, aby pozostał dłużej wzakładzie pracy ze względu na jego wybitne osišgnięcia. On jednak uprzejmieodmówił, gdyż uznał, że 44 lata pracy wystarczy każdemu". Poza tym Bobplanował sobie od lat, co będzie robił na emeryturze i niecierpliwie wypatrywałokresu, kiedy wreszcie będzie mógł podróżować i spędzać czas ze swšrodzinš. Jak sobie wyobrażasz Boba na emeryturze? Przed jakimi problemamispecjalnego przystosowania stanie on i wielu jemu podobnych w tym ważnymokresie przełomu życiowego? W rozdziale tym zostanš omówionezagadnienia zwišzane z odejciem z pracy i wiele problemów, przed jakimistawia emerytów, mężczyzn i kobiety koniecznoć adaptacji do nowychsytuacji.1. ROZWÓJ FIZYCZNY l UMYSŁOWYPóna dorosłoć stanowi ostatnie stadium cyklu życia człowieka. Jest to okres dajšcypotencjalnie szansę znacznego szczęcia, satysfakcji i spełnienia. Niestety, społecznyobraz starszych ludzi przedstawia ich w odmiennym wietle: jako nieszczęliwych,słabowitych i chorych. Podobnie jak wszystkie inne stadia cyklu życiowego, pónadorosłoć stawia człowieka przed specyficznymi trudnociami i licznymi wyzwaniamiwymagajšcymi unikalnego przystosowania, a zwłaszcza elastycznoci i zdolnociadaptacyjnych. Jednak przystosowania takie nie wymagajš rezygnacji z zadowolenia iwiększoć starszych osób udowadnia nam, że póna dorosłoć może być okresem życiadajšcym emocjonalne spełnienie się przy minimum osłabienia fizycznego i umysłowego(Birkel i Freitag, 1991; Minkler, 1990; Ory, Abeles i Lipman, 1992;Victor, 1991).Prawdopodobnie powinnimy zwrócić więcej uwagi na sposoby widzenia i leczeniastarszych osób stosowane w innych krajach. W kulturach wschodnich, takich jakjapońska czy chińska, starsze osoby sš poważane; szanowane ze względu na posiadanšmšdroć, nie sš za ignorowane bšd odrzucane przez swych młodszych towarzyszy. Wtych kulturach póna dorosłoć jest uznawana za wdzięczny i triumfalny okres życia, a nieokres degeneracji i deterioracji. Istnieje teraz palšca potrzeba ponownego rozważenia rolistarszych osób w wielu zachodnich kulturach i zmianyRozwój fizyczny i umysłowy 527popularnych stereotypów okresu przebywania na emeryturze. Zamiast odrzucać i izolowaćstarsze osoby należy je pojmować jako ważne jednostki, które mogš jeszcze daćspołeczeństwu wiele dobrego (Dean, 1992; Gross, 1991; Kiefer, 1990).Gatš wiedzy o starszych ludziach i o procesach starzenia się zwana jest gerontologiš.(Termin ten pochodzi z języka greckiego - geras - starszy wiek i fogos - studiowanie czego.)Gerontologiš stanowi szerokš i aktywnš dziedzinę badań mieszczšcych się w zakresiepsychologii rozwojowej. cile z niš zwišzany jest węższy zakres wiedzy, okrelany mianemgerontologii społecznej. Geron-tologowie społeczni szukajš sposobów zaspokojeniapotrzeb starszych osób przez zapewnienie im specjalnych ustug, programów i politykispołecznej. Najbardziej interesuje ich jakoć życia starszych osób. Spokrewniona z nišdziedzina - geriatria - ma odmienny przedmiot zainteresowań. Jest to gałš medycynyzajmujšca się zdrowiem starszych osób i zapewniajšca usługi zwišzane ze zdrowiem. Tepokrewne dziedziny corocznie dostarczajš nowych danych na temat potrzeb populacji osóbstarszych, między innymi działajš na rzecz podniesienia jakoci życia starszych dorosłych.Co więcej, połšczone wysiłki tych dyscyplin pomogły nam w lepszym zrozumieniu dynamikistawania się starszym człowiekiem, jak też zrozumienia wieloaspektowej i złożonej naturyfizycznych, intelektualnych, psychicznych i społecznych procesów starzenia się (Levi, 1992;Rosenstock, 1990; Siegler, 1992).Starzenie się a stereotyp staruchaStereotyp starucha w szerokim znaczeniu tšczy się z dyskryminacjš i przesšdamiwobec jednostek ze względu na ich wiek. Z osobami uznawanymi za stare często sšzwišzane niesprawiedliwe i poniżajšce stereotypy. Starszym osobom sprawiajš przykroćpostawy deprecjonujšce ich ze względu na wiek, gdyż często sš dostrzegane jako chore,wiekowe lub bezużyteczne (Bodiiy, 1991;Fraboni i in., 1990; Gerike, 1990; Minkler i Robertson, 1991; Paludi, 1990;Rubinstein, 1990).l choć ofiarami postaw deprecjonujšcych z powodu wieku sš zazwyczaj starsze osoby, topewne formy takiej dyskryminacji występujš odnonie do wszystkich stadiów życia.Wystarczy wzišć pod uwagę niektóre z niesprawiedliwych, tym niemniej często używanychgeneralizacji dotyczšcych niektórych grup wiekowych, np.: dzieci nie szanujš starszych i sšzepsute; nastolatki sš leniwe i płoche; licealici sš nieodpowiedzialni i liberalni; młodzidoroli majš za dużo idealistycznych planów, a ludzie w rednim wieku sš zbyt zajęci, byrobić cokolwiek poza pracš podczas kryzysu wieku redniego. Humorystycznie brzmiš tewytarte slogany, ale jest zadziwiajšce, jak wielu ludzi je akceptuje. Uważa się, że osoba,która osišgnęła okrelony wiek, uzyskała pewne uogólnione właciwoci. Inaczej mówišc,winna jest przestępstwa zwišzanego z wiekiem. %H v"sBadacze zajmujšcy się rozwojem człowieka w cišgu całego życia szukajš sposobówprzezwyciężenia stereotypu starucha i błędnych koncepcji społecznych zwišzanych zprocesami starzenia się, zwłaszcza w odniesieniu do osób starszych. W ostatnim okresiebadacze próbujšc ukazać realistyczny obraz starzenia się dostarczyli dokładnych iszczegółowych wyjanień tego procesu, l choć temat ten będzie omawiany w dalszej częcipodręcznika, to w tym miejscu potrzebne sš pewne informacje. Terrie Wetle (1991)wymienia niektóre z utrzymujšcych się w naszej kulturze stereotypów starucha:528 Rozdział 11. Póna dorosłoćPODOBIEŃSTWA lRÓŻNICE ZWIĽZANE ZPŁCIĽPo przeczytaniu tekstutraktujšcego o stereo-typie starucha pomyl oróżnicach w społecznejpercepcji starszych osóbzwišzanych z ich ptciš.Czy starsi mężczyni ikobiety widziani sš wpodobny sposób? Czyposiadasz jakiestereotypowe obrazystarszych mężczyzn ikobiet?Starsze osoby sš zgrzybiałe lub w stanie depresji.Wszystkie starsze osoby sš chore i wiodš siedzšcy tryb życia.Starsi sš aseksualni.Starsze osoby wyczerpały swe zasoby finansowe.Wszystkie starsze osoby żyjš samotnie i dlatego sš odludkami.Wszyscy starzy ludzie umierajš w instytucjach.Skšd bierze się taka postawa dyskryminowania osób starszych i okrelania ichjako staruchów? Wiele z nich ma swe głębokie korzenie w historii, przynajmniej wStanach Zjednoczonych. Poczynajšc od okresu kolonialnego, pewien odsetekstarszych osób byt zaliczany do kategorii emerytów, osób zbędnych i stanowišcychdla innych ciężar. Wraz z rozwojem miast i dziewiętnastowiecznš rewolucjšprzemysłowš postawy takie można było zastosować do większej liczby starszychosób. Na poczštku XX wieku starsi ludzie byli już uznawani za problem społeczny oszerokim zasięgu. Starszy wiek zaczšł być uważany za czas zależnoci i choroby(Covey, 1991; Featherstone i Hepworth, 1990; Haber, 1983; Palmore, 1990;Vinowskis, 1989).Postawy dyskryminujšce starsze osoby ze względu na ich wiek, podobnie jakinne postawy, sš produktem procesu socjalizacji, l jako takie mogš byćprzekazywane przez wiele czynników społecznych: rodziców, rodzeństwo, szkołę,kolegów, ksišżki i inne rodki przekazu informacji. W wielu przypadkach mediawzmacniajš poprzednio opisane stereotypy dotyczšce starszych ludzi międzyinnymi w niewidoczny sposób przez preferowanie pokazywania ludzi młodych.Badania Joetty Vernon (1990) wychwyciły tę ostatniš kwestię. Przeanalizowałaona treć programów telewizyjnych, aby stw...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]