Rośliny trujące,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rośliny trujące.
Bagno zwyczajne
(Ledum palustre), zwane też bagnem pospolitym,
bagniakiem, dzikim rozmarynem, rozmarynem leśnym – gatunek rośliny z
rodziny wrzosowatych.
Biologia
Cała roślina wydziela silny zapach. Roślina trująca. Liście i pędy zawierają olejek eteryczny o
silnym, charakterystycznym zapachu, porażający układ nerwowy i działający odurzająco.
Zastosowanie
Roślina używana jest jako środek przeciw molom, a niegdyś jako roślina lecznicza. Surowcem
zielarskim są przede wszystkim młode pędy i liście zawierające olejki eteryczne, arbutynę,
flawanoidy, trójterpeny oraz garbniki.
W medycynie ludowej znane jest jako środek wykrztuśny i przeciwgośćcowy. Działa łagodząco w
zapaleniu stawów, bólach pleców, reumatyzmie. W homeopatii wykorzystywana do produkcji
tabletek działających kojąco po ukąszeniu owadów. Olejki eteryczne zawarte w roślinie mogą
jednak podrażniać przewód pokarmowy oraz powodować uszkodzenia nerek.
Bieluń dziędzierzawa
(Datura stramonium) – gatunek rośliny
jednorocznej, silnie trującego chwastu (wszystkie części rośliny), z rodziny
psiankowatych (Solanaceae Adans.). Roślina pochodzi z południowej Europy
lub Azji Mniejszej. Obecnie rozpowszechniona w całej Eurazji i Ameryce
Północnej. Epekofit w Polsce występujący pospolicie. Ze względu na ciekawe
kwiaty bieluń dziędzierzawa stał się ostatnio rośliną hodowaną w ogrodach i
domach.
Nazwy potoczne i ludowe
Bieluń dziędzierzawa ma bardzo wiele nazw potocznych i ludowych: pinderynda (kieleckie), dędera
(wielkopolska), denderewa (Mazowsze), ogórczak (środkowe Mazowsze), tondera (Śląsk),
cygańskie ziele (białostockie), świńska wesz (sandomierskie), bieluń podwórzowa, dendera,
dendrak, durna rzepa. Ze względu na jego narkotyczne i trujące własności dawniej nazywano go
także czarcim zielem, diabelskim zielem, trąbą anioła.
Roślina lecznicza.
Surowiec zielarski: liście i nasiona zawierają 0,1-0,6% alkaloidów tropanowych: hioscyjamina,
atropina, skopolamina, apoatropina oraz saponiny triterpenowe, garbniki, flawonidy i
hydroksykumarynę, a także w małej ilości atropamina, skopina, beladonina, nikotyna i dwuamina
putrescyna).
Działanie: z liści i nasion wykonuje się preparaty, które ze względu na silne trujące działanie mogą
być stosowane tylko pod kontrolą lekarza. Używane są do leczenia dychawicy oskrzelowej, ostrych
nieżytów oskrzeli, chorób neurologicznych oraz jako środki spazmolityczne.
Zatrucia
Zatrucia przypadkowe zdarzają się niekiedy u dzieci, nierzadko u młodzieży eksperymentującej ze
środkami odurzającymi. Mimo silnych halucynacji efekty są nieprzyjemne z powodu znacznych
efektów ubocznych. Eksperymenty z rośliną ustają na jednej lub kilku próbach. Często spożyta
zostaje zbyt silna dawka, która może prowadzić do hospitalizacji lub śmierci.
Głównymi substancjami, które mają znaczenie w przebiegu zatrucia są: L-hioscyjamina i L-
skopolamina oraz w mniejszym stopniu atropina. Alkaloidy bielunia działają pobudzająco na
ośrodkowy układ nerwowy oraz porażająco na obwodowy układ współczulny.
Objawy zatrucia: omamy, sucha i czerwona skóra, senność, dezorientacja, początkowo tachykardia,
później bradykardia, przyśpieszenie oddechu, rozszerzenie źrenic, niekiedy drgawki kloniczne,
wzrost temperatury ciała, zgon wskutek porażenia ośrodka oddechowego.
Stosuje się hospitalizację, płukanie żołądka i terapię objawową. Swoistymi odtrutkami są środki
parasympatykomimetyczne: np. neostygmina (nazwa handlowa Polstigminum).
Blekot pospolity
(Aethusa cynapium) – gatunek rośliny jednorocznej
należący do rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl., dawna nazwa:
baldaszkowate). Zwyczajowe nazwy: szaleń, psia pietruszka. Występuje w
Europie Środkowej. Jest pospolity w całej Polsce, aż po niższe położenia
górskie.
Biologia i ekologia
Rośnie na przydrożach, przychaciach i na polach uprawnych, jako chwast. Roślina azotolubna,
wapieniolubna i wskaźnikowa gleb wapiennych.
Roślina trująca
Ziele i kłącze zawierają toksyczne związki chemiczne, - koniinę i cynapinę, a także flawonoidy
(kemferol, rutyna), kwas mrówkowy, kwas masłowy. Bardziej toksyczna z nich koniina powoduje
silne podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego, w większych dawkach powoduje
paraliż współczulnego układu nerwowego. Objawami zatrucia są: brak apetytu, drgawki,
rozszerzenie źrenic, zaburzenia równowagi, paraliż, śmierć. U świni obserwowano krwotok z płuc i
silną biegunkę. Roślina ma gorzki i piekący smak, można jednak pomylić jej liście z podobnymi
liśćmi (nać) pietruszki – blekot bowiem często rośnie w uprawach rolniczych jako chwast.
Zwierzęta rzadko ulegają zatruciu tą rośliną, omijają ją bowiem ze względu na jej zapach i piekący
smak.
Zastosowanie
Roślina lecznicza
Konieczne jest stosowanie zawsze za wiedzą i zgodą lekarza. Leczenie się na własną rękę może
grozić nawet śmiercią.
Surowiec:ziele. Zawiera m.in.: olejek eteryczny, alkaloidy koniina i cynapina, dalej – narcyzyna,
rutyna i kempferol.
Działanie i zastosowanie: Blekot przejawia działanie przeciwbólowe, przeciwskurczowe i słabo
uspokajające.
Bluszcz pospolity
(Hedera helix) – gatunek wiecznie zielonego pnącza
należący do rodziny araliowatych (Araliaceae). Gatunek uprawiany jako
roślina doniczkowa, okrywowa, parkowa. Występuje w lasach całej Polski,
gdzie podlega ochronie prawnej. Na wielu obszarach poza zwartym
zasięgiem gatunek inwazyjny.
Cechy fitochemiczne
Cała roślina zawiera kwaśne saponiny trójterpenowe (np. glikozyd hederynę), szczególnie liczne w
owocach, wyróżniających się także wysoką zawartością lipidów (32%). W liściach obecne są
niewielkie ilości alkaloidu emetyny, flawonoidy (np. rutyna), garbniki, kwasy organiczne (kawowy,
chlorogenowy, mrówkowy, jabłkowy), cholesterol, żywicę, olejki eteryczne, β-karoten i skopolinę.
W liściach stężenie saponin wynosi 5%, wśród których najwięcej jest α-hederyny i
hederasaponozydu B i C.
Roślina trująca
Wszystkie części rośliny są trujące dla człowieka, zwłaszcza owoce, ze względu na szkodliwe
saponiny, działające drażniąco na skórę i spojówki oka. Po spożyciu wywołują pieczenie w ustach i
gardle, mogą wywoływać biegunkę i skurcze, a przy większych ilościach zatrzymanie oddechu.
Opisywano też działanie polegające na wywoływaniu halucynacji i odrętwienia. Kontakt skóry z
sokiem komórkowym może wywołać dermatozy objawiające się zaczerwienieniem skóry, uczuciem
świądu i wysypką. Przypadki uczuleń na bluszcz są jednak bardzo rzadkie, w literaturze naukowej
opisano ich tylko kilka. Obecność słabo trujących metabolitów w owocach jest korzystna dla
bluszczu, bowiem ogranicza wielkość ich spożycia przez pojedynczego roślinożercę, co zwiększa
szanse na skuteczne rozprzestrzenienie. Poza człowiekiem (zwłaszcza dziećmi) bluszcz jest
toksyczny także dla bydła, kur, psów, saren i owiec.
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski
Liść bluszczu. Liście zbiera się pod koniec lata i suszy w miejscach zacienionych i przewiewnych.
Stosowany jest także wyciąg z drewna i kory. W ostatnich wydaniach Farmakopea polonica bluszcz
nie jest wymieniany, jednak stosowany jest w lecznictwie oficjalnym niektórych krajów, np. w
Niemczech od roku 1968.
Działanie
Wyciągi stosowane są w lecznictwie ludowym jako środek wykrztuśny przy nieżytach górnych dróg
oddechowych, żółciopędny, przeciwgośćcowy i przeciwzapalny. Współcześnie wciąż stosowane ze
względu na właściwości wykrztuśne, przeciwskurczowe i antygrzybiczne w lekach wykrztuśnych.
Pobudzają krwawienia miesięczne u kobiet i wykazują słabe właściwości antymitotyczne, a nawet
przeciwnowotworowe. Zewnętrznie stosuje się na miejsca bolesne u chorych na reumatoidalne
zapalenie stawów, w mieszankach z wrotyczem, piołunem i liśćmi orzecha włoskiego przeciw
wszawicy i świerzbowi. Liście bluszczu używane są także w mieszankach ziołowych do
przygotowywania naparów stosowanych w postaci okładów przy zapaleniu tkanki łącznej lub skóry,
trądziku, wyprysku, pokrzywce i odmrożeniach.
Dawkowanie
Zaleca się stosowanie wyłącznie preparatów gotowych, dostępnych w aptekach i ścisłe
przestrzeganie sposobu dawkowania podanego w ulotce lub na opakowaniu. Stosowanie
przetworów domowych lub dawek większych niż zalecane może spowodować podrażnienie żołądka
i jelit, wymioty i biegunki.
Inne zastosowanie
W południowej Europie porowatego drewna bluszczu używa się do filtrowania wina. Żywica
stosowana była do wyrobu kadzidła. W związku ze słabą palnością zalecany jest do nasadzeń w
lasach okresowo suchych w celu ograniczenia ryzyka pożarowego. W okresie zimowym zjadany
jest przez zwierzęta i od neolitu do co najmniej XVI wieku stosowany był jako pasza.
W kulturze anglosaskiej bluszcz cieszy się złą sławą, co zawdzięcza podobieństwu nazwy
zwyczajowej z silnie trującym i ekspansywnym sumakiem jadowitym (Rhus toxicodendron) — po
angielsku poison ivy (poison = trujący, ivy = bluszcz). Mimo, że nazwa dotyczy innej rośliny,
mylenie roślin jest powszechne. W amerykańskim dreszczowcu z 1992 r. pt. Trujący bluszcz
(Poison Ivy), bohaterka o przezwisku Ivy doprowadza do rozbicia szczęśliwą rodzinę, a jej
przezwisko nawiązuje do tatuażu (krzyż opleciony bluszczem) i toksyczności sumaka jadowitego.
W serialu i komiksach o Batmanie jedną z jego przeciwniczek jest biolog Dr. Pamela Lilian Isley
zwana Trującym Bluszczem (ang. Poison Ivy), walcząca za pomocą toksycznych roślin. Mimo, że
jej przezwisko i metody walki odwołują się do trującego sumaka jadowitego, w ikonografii i
tłumaczeniach kojarzona jest z bluszczem.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]