Rocznik Muzeum Ewolucji Nr2 (2010), Muzeum Ewolucji(1)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Od redaktora
Dwudziestego czwartego listopada 2009 roku minęła 150 rocz−
nica pierwszego wydania „O powstawaniu gatunków…” Karola
Darwina. Z tej okazji w Muzeum Ewolucji odbyło się uroczyste
otwarcie nowej wystawy „Kto mi dał nogi? Podbój lądów przez
kręgowce”.
Wystawa „Kto mi dał nogi?” opowiada o dziejach wyjścia
kręgowców na ląd, a jej największą atrakcją jest rekonstrukcja
dewońskiego bagna z taplającymi się „rybopłazami” z rodzaju
Tiktaalik
. My ludzie, jesteśmy odległymi potomkami podob−
nych istot. Gdyby w dewonie nie zdobyły one lądów, nie byłoby nas na na Ziemi.
Do ubiegłorocznej rocznicy nawiązuje też niniejszy, drugi z kolei, zeszyt Rocz−
nika Muzeum Ewolucji. Zaproszeni autorzy przedstawili w nim różne zagadnienia
związane z ewolucją życia na Ziemi. Jest tu mowa o polskich tropikalnych reki−
nach, oszczędnych (ewolucyjnie) amonitach, wąsonogach i ich zaskakującej roli
przy powstaniu teorii Darwina, sporach na temat zmian ziemskiej bioróżno−
rodności, pochodzeniu ssaków, a wreszcie o czynnikach, które złożyły się na
dzisiejszą bioróżnorodność Półwyspu Malajskiego.
Zapraszam do lektury oraz do zwiedzania Muzeum Ewolucji!
Marcin Machalski
redaktor Rocznika
Instytut Paleobiologii PAN
ul. Twarda 51/55
00−818 Warszawa
mach@twarda.pan.pl
1
Rekiny polskich mórz tropikalnych
Michał GINTER
Zęby dewońskich i karbońskich ryb chrzęstnoszkieletowych, znajdowane
w rejonie Gałęzic w zachodniej części Gór Świętokrzyskich, pozwalają na
odtworzenie fauny rekinów zasiedlających w tym czasie morza na obszarze
środkowej Polski. Szczególnie bogata w doskonale zachowane okazy jest cienka
warstwa dolnokarbońskiego wapienia ze wzgórza Todowa Grząba na Ostrówce.
Wiele ze znalezionych tam typów zębów można z powodzeniem porównać do
form znanych z kompletnych szkieletów z karbonu Europy Zachodniej i USA.
Dzięki temu wiemy, że kształty ciał rekinów świętokrzyskich były bardzo zróż−
nicowane i nierzadko zupełnie nie przypominały gatunków dzisiejszych.
Kompletne szkielety ryb chrzęstnoszkieleto−
wych, czyli rekinów, płaszczek, chimer i ich
wymarłych krewniaków, bardzo rzadko zacho−
wują się w stanie kopalnym. Chrząstka, z której
zbudowana jest ich puszka mózgowa, trzewio−
czaszka, kręgosłup i wewnętrzny szkielet płetw,
ma bardzo niski potencjał fosylizacyjny, nawet
gdy jest zwapniała. Dlatego w stanie kopalnym
zachowują się głównie zęby, łuski i kolce płet−
wowe, zbudowane z odpornej tkanki, zwanej
dentyną.
Nie wszystkie z tych izolowanych pozo−
stałości po kopalnych chrzęstnoszkieletowych
są jednakowo przydatne dla paleontologów.
Rekiny mają najwyżej po dwa kolce płetwowe
(przed przednią i tylną płetwą grzbietową),
a niektóre nie mają ich wcale. Podobnie, nie
wszystkie rekiny paleozoiczne miały ciało po−
kryte łuskami, a u tych, które je miały, łuski nie
były wymieniane w ciągu życia zwierzęcia
(więc pozostaje ich stosunkowo mało), a na
dodatek kształty łusek są bardzo konserwa−
tywne, charakterystyczne dla dużych grup,
lecz nie dla gatunków, czy nawet rodzajów.
Tymczasem zęby są bardzo zróżnicowane,
mają charakterystyczne
gatunków kształty, a co więcej ewoluowały
stosunkowo szybko, przystosowując się do
zmieniającego się pożywienia. W szczęce na−
wet małego rekina może być jednocześnie po−
nad 200 zębów, a wymiana zębowa i zrzucanie
zużytych zębów powodują, że w sumie na dnie
morza może się znaleźć do tysiąca zębów po−
chodzących od jednego osobnika. W związku
z tym zęby rekinów, i ryb chrzęstnoszkieleto−
wych w ogóle, stanowią świetny materiał do
badań tej grupy z punktu widzenia paleobio−
geografii, biostratygrafii i porównań między
taksonami. Znalezienie nawet najpiękniejsze−
go i najciekawszego zespołu zębów pozosta−
wia jednak zawsze niedosyt, ponieważ nie
wiemy tak naprawdę, jak wyglądały zwierzęta,
które je pozostawiły.
Zęby z Ostrówki
Jednym z najbogatszych źródeł skamienia−
łości rekinów paleozoicznych w Polsce są sta−
nowiska w rejonie Gałęzic w zachodniej części
Gór Świętokrzyskich. Bardzo dobrze zacho−
wane okazy można znaleźć w wapieniach gór−
nego dewonu (famenu), odsłaniających się na
dla poszczególnych
Rocznik Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN Nr 2 (2010)
2
Rekiny polskich mórz tropikalnych
pelagiczny
KIELCE
1 m
NE
SW
KARBON
fran?
10 m
DEWON
Przekrój geologiczny przez północną krawędź kamieniołomu Ostrówka w zachodnich Górach Świętokrzyskich oraz
następstwo dolnokarbońskich utworów wapiennych na Todowej Grząbie (wg Bełki i Skompskiego 1988) na tle budowy
geologicznej zachodniej części Gór Świętokrzyskich (na podst. Rühle i in. 1977).
północnej krawędzi kamieniołomu Ostrówka,
oraz w wapieniach dolnego karbonu (wizenu),
dostępnych na leżącym nieopodal wzgórzu
Todowa Grząba.
Zespół fameńskich zębów z Ostrówki jest
trudny do rozszyfrowania, bo nigdzie na świe−
cie jak dotąd nie znaleziono kompletnych szkie−
letów rekinów, które by takie zęby miały. Je−
dynie o najliczniej występujących formach, za−
liczanych do rodzaju
Phoebodus
, możemy są−
dzić, że ich właściciel prawdopodobnie miał
na grzbiecie kolce płetwowe – wskazują na to
3
[ Pobierz całość w formacie PDF ]