Rocznik Muzeum Ewolucji Nr6 (2014), Muzeum Ewolucji(1)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Nr 62014ISSN 1689-8540Warszawa 2014Od redaktoraNiniejszym przedstawiam szóste wydanie zapoczątkowanej w 2009roku serii wydawniczej Muzeum Ewolucji. Zawiera ono pięć arty-kułów o tematyce paleobiologicznej. Zgodnie z duchem czasu,niniejsze wydanie Rocznika dostępne jest tylko w wersji online.Pierwszy tekst opisuje – w entuzjastyczny sposób – ewolucjębocianów. Drugi przedstawia najstarsze skamieniałości zwierzątz terenu Polski. Trzeci opowiada o bezłodyżkowych liliowcach,które żyły w tropikalnym morzu pokrywającym w jurze teren obecnych GórŚwiętokrzyskich. Z czwartego tekstu możemy się dowiedzieć, jak rzeczywiściewyglądał „strasznoręki” dinozaur, którego niekompletne szczątki znalezionoprzed laty na pustyni Gobi. To nasz, instytutowy akcent – zmontowane koń-czyny przednie bohatera tej powieści stanowią jeden z najbardziej frapującycheksponatów w Muzeum Ewolucji. Wreszcie piąty tekst opowiada o „nie całkiemumarłym” jurajskim liliowcu w kontekście badań nad zjawiskiem regeneracjiszkieletu szkarłupni.Zapraszam do lektury oraz do zwiedzania Muzeum Ewolucji!Marcin Machalskiredaktor RocznikaInstytut Paleobiologii PANul. Twarda 51/5500-818 Warszawamach@twarda.pan.pl1Ewolucja bocianówPiotr GRYZBociany to grupa ptaków obejmująca obecnie 19 gatunków, które zamieszkująwszystkie kontynenty prócz Antarktydy. Są to ptaki średnich lub dużych rozmia-rów, o długich szyjach, nogach i dziobach. Ze względu na kształt dzioba rodzinębocianowatych dzieli się tradycyjnie na trzy szczepy: dławigady, bociany wła-ściwe i marabuty. Choć wszystkie te ptaki tworzą dość jednolitą grupę, ich wza-jemne pokrewieństwo oraz powiązania z innymi ptakami są wciąż przedmiotemdyskusji. Równie niejasna jest wczesna ewolucja bocianów, o której przebieguświadczą nieliczne, mocno fragmentaryczne i zagadkowe skamieniałości.W ostatnich latach modnym tematem są ko-palne ptaki z czasów dinozaurów. Kolejne od-krycia sprawiają,żecoraz lepiej poznajemyich ewolucję (np. Godefroit i in. 2013). Nie-stety, z dzisiejszymi gatunkami jest pod tymwzględem znacznie gorzej. Jeśli wybierzemyjakiś współczesny gatunek i zapytamy o jegopochodzenie, to zwykle nie otrzymamy jedno-znacznej odpowiedzi, a jedynie ogólne hipo-tezy dotyczące ewolucji całej grupy, do którejnależy. Dobrym przykładem są przedstawicie-le rodziny bocianowatych (Ciconidae).Początki i wczesna ewolucja bocianów sąowiane mrokiem tajemnicy. Paleontolodzyszacują (głównie na podstawie badań mole-kularnych),żebociany pojawiły się na Ziemiw eocenie (ok. 50‒40 mln lat temu), a niecopóźniej, bo w oligocenie, miała miejsce radia-cja współcześnieżyjącychrodzajów tych pta-ków. Niestety skamieniałości z obu tych epoksą bardzo nieliczne. Najstarsze pochodzą ześrodkowegoeocenu, z terenu Chin. Są to frag-menty kończyn tylnych przypisane do dwóchform:Eociconia sangequanensisiSanshuiorniszhangi.Niekompletność tych szczątków spra-wia jednak,żenie ma pewności co do tego, czybyły to rzeczywiście bociany. Taką pewnośćmamy już w przypadku egipskich skamienia-łościz oligocenu, należących doPalaeoephip-piorhynchus dietrichi.Pośród szczątków tegoptaka zachował się prawie kompletny dziób,który przypomina kształtem dziób jednego zewspółczesnych bocianów –żabiru,od którychjednak egipski „prabocian” różnił się krótszy-mi kończynami tylnymi. Podobnie jakżabiru,P. dietrichibył gatunkiem silnie związanym ześrodowiskiemwodnym i osiągającym podobnerozmiary. Potwierdziły to nieco młodsze szcząt-ki kolejnego przedstawiciela rodzaju –Palaeo-ephippiorhynchus edwardsi,pochodzące z mio-cenu Francji i Libii.W poszukiwaniu krewniakówOpisane wyżej skamieniałości są jedynymidokumentami wczesnej ewolucji bocianów.Pewną dodatkową wskazówką co do jej prze-biegu może być szczątkowa błona pławna, któ-rą mają dzisiejsze bociany. Jej obecność suge-ruje,żeprzodkami bocianów były ptaki pływa-jące, które posiadały w pełni rozwiniętą błonę.Pogląd ten znalazł również odzwierciedleniewe współczesnej systematyce tej grupy, którawciąż jest zmorą taksonomów. Na podstawieanatomii początkowo uważano,żebocianomnajbliżej do podobnych warug, trzewikodzio-bów, ibisowatych, czaplowatych i flamingów2Ewolucja bocianówDławigad afrykański (Mycteriaibis)(fot. P. Gryz).(a więc długonogich ptaków brodzących). Ba-dania pokrewieństwa molekularnego wykaza-łyjednak bliższe związki tych rodzin z pelika-nami, a flamingów z perkozami. Wysuniętejna podstawie porównań osteologicznych (czyliporównań szkieletu) hipotezy, według którejkondory (Cathartidae) są grupą siostrzaną bo-cianów, nie potwierdziły późniejsze badania.Ze względu na problemy w klasyfikacji bocia-nowatych ptaki te zgrupowano w odrębny rządCiconiiformes, lecz ta klasyfikacja nie utrzy-mała się długo. Najnowsze badania (Dickinsoni Ramsen 2013) potwierdziły pokrewieństwobocianów, warug, czapli, głuptaków, pelika-nów i kormoranów, dlatego włączono wszyst-kie te grupy do wielkiego rzędu pelikanowych(Pelecaniformes). Aby jednak zaznaczyć od-mienność bocianów, pelikanowe podzielonona dwa podrzędy: bocianowce (Ciconii), z jed-ną rodziną bocianowatch (Ciconiidae) oraz pe-likanowce (Pelecani), zawierający wszystkiepozostałe gatunki, zgrupowane w dziewięciurodzinach. Same bociany, głównie ze względuna budowę dzioba, podzielono na trzy szczepy:dławigady (Mycterini), bociany właściwe (Ci-coniini) i marabuty (Leptoptilini).Dławigady i kleszczakiDławigady (Mycteria) i kleszczaki (Anosto-mus)to dwa rodzaje tworzące szczep dławiga-dów (Mycterini), który obejmuje dzisiaj sześćgatunków zamieszkujących tropiki StaregoŚwiata(wyjątkiem jest dławigad amerykańskiM. americana).Oba rodzaje charakteryzująsię silną specjalizacją pokarmową, wyrażonąprzez kształt dzioba, który u dławigadów jestnieco wykrzywiony, a u kleszczaków przyjąłunikalny kształt, będącyźródłemnazwy pta-ków. Jest on bocznie spłaszczony, a obie po-łówki(fragment górnej jest karbowany) sty-3
[ Pobierz całość w formacie PDF ]