Ruchy dna oceanu, Planeta Ziemia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PLANETAZIEMIA
10
Ruchy dna ocean
I
II
i
l"""B'",O'"
.-ptytk,etrzes,eniilzleml
ICl
CIO\'lostoplony
bazall.\'IchodzflCY
Strefa Rowu
Atakamsklego
700kllometrovlanieclagtosc-
I
Skorupa
kontynentalna (s.af)
gleb,nov:€ trzeSieniaZiemi
i
ICzynnewulkany
iw
sklad lawy wulkanlcznel
I\',ul .••any
Dno oceanów
Wiele zagadek dotyczacych skoru-
py ziemskiej zostalo rozwiazanych
w latach szescdziesiatych naszego
stulecia. Jednak najwazniejszych
odkryc dokonano na dnie oceanu,
a nie
-
jak mozna by sie
spodziewac
-
na ladzie.
.••• Przekrój wewnetrzny Ziemi. W przeciwien-
stwie do Oceanu Atlantyckiego, dno Pacyfiku
stale zmniejsza swa powierzchnie. Powstaja-
ca w grzbietach oceanicznych nowa materia,
nieustannie transportowana jest na prze-
mieszczajacych sie platformach w kierunku
rowów oceanicznych, aby tam ulec zniszcze-
niu. Platforma poludniowoamerykanska skla-
da sie ze skorupy zarówno dna morskiego, jak
i kontynentalnej. Przesuwajac sie na zachód
nachodzi na bardziej zwarta platforme
Dopiero
w latach
szescdziesiatych
zgromadzono
odpowiednie
dowody
wskazujace
na
wiarygod-
nosc
mysli
Wegenera.
Wtedy
tez ostatecznie
sfor-
mulowano
teorie
ruchu
wielkich
plyt
litosfery
zaakceptowana
przez
srodowisko
naukowe.
Do-
wodów
dostarczyly
badania
dna
morskiego,
a nie
jak
sie
spodziewano,
poszukiwania
prowadzone
na powierzchni
kontynentów.
Wierzchnia
czesc
Ziemi
nosi
nazwe
litosfery.
Pacyfi-
Jest
to twarda
skorupa
o grubosci
okolo
100 km.
ku. Litosfera "unosi sie" na powierzchni
pól-
Sklada
sie
na
nia
skorupa
dna
oceanicznego,
plynnej astenosfery.
powloka
plyt
(platform)
kontynentalnych
oraz
granicz'lcej
z
nimi
bezposrednio
czesci
tzw.
wulkany
i co
powoduje
trzesienia
ziemi.
plaszcza,
czyli
zewnetrznej
warstwy
wnetrza
Zie-
Obecnie
wiemy
juz
w jaki
sposób
powstaja
Potrafimy
wyjasnic,
dlaczego
wystepuja
mi.
Granica
pomiedzy
skorupa
ziemska
a plasz-
one
w
pewnych
tylko
rejonach
swiata,
podczas
czem
nosi
nazwe
nieciaglosci
Mohorowicicia,
gdy
w
innych
mieszkalicy
moga
spac
spokojnie.
dla
uczczenia
jej
odkrywcy
- jugoslowialiskiego
Nikogo
juz
nie
dziwi,
ze
Alaska,
skalisty
pólwy-
geologa,
który
zyl
w latach
1857
- 1936.
sep
pokryty
lodem
i sniegiem,
jest
bogatym
zró-
Skorupa
ziemska
na
dnie
oceanów
nie
tylko
dlem
ropy
naftowej,
powstalej
ze
szczatków
jest
znacznie
cielisza
od
warstwy
pokrywaj,!cej
drobnych
istot
i roslin
zyjacych
w
srodowisku
I,)dy,
lecz
takze
o wiele
od
niej
mlodsza,
ponie-
morskim.
Nie
jest
tez
zagadk,!.
dlaczego
uformo-
waz
powstala
w ciagu
ostatnich
200
milionów
lat.
wany
ze
szcz'ltków
roslin
tropikalnych
wegiel
Stanowi
to jedynie
chwile
w zyciu
naszej
planety,
kamienny,
wystepuje
przede
wszystkim
na
tere-
której
wiek
okresla
sie
na okolo
4.6
miliarda
lat.
nie
pólnocnej
Europy.
Na
ladzie
mozna
wiec
odnalezc
skaly
nawet
kil-
Wiekszosc
odpowiedzi
na
te
pytania
dala
kanascie
razy
starsze
niz
te z dna
oceanów.
teoria
o wedrówce
kontynentów,
czy Ii teoria
ru-
~ Przekrój poprzeczny Ziemi przedstawia
poszczególne
chu
wielkich
plyt
litosfery,
przedstawiona
przez
Plaszcz
~
Ierzchnia
warstwy.
Litosfera sklada sie ze
niemieckiego
meteorologa
Alfreda
Wegenera
juz
skorupy kontynentalnej
oraz oceanicznej,
w
1915
roku.
Jednak
musialo
uplyn,!c
jeszcze
czesc
plaszcza
a takze z górnej warstwy
plaszcza.
wiele
lat.
zanim
jego
koncepcja
zostala
przyjeta.
23
10
I
RUCHY
DNA OCEANU
sie
z
innymi
grzbietami
na
obszarze
Oceanu
Indyjskiego
oraz
Pacyfiku.
Podobnie
jak
innym
czesciom
tego systemu,
Grzbietowi
Sródatlantyc-
kiemu
towarzysza
aktywne
wulkany.
W typowy
sposób
przedzielony
jest
dolina
ryftowa,
majaca
,
50 km szerokosci
i 2 km glebokosci.
Czasami
grzbiety
oceaniczne
wypietrzaja
sie
ponad
powierzchnie
wód oceanów
tworzac
wys-
py,
z których
najwieksza
jest
wymieniona
juz
~ Islandia.
Z
dala
od
grzbietów
oceanicznych
:3
powstaly
takze
samotne
stozki
wulkaniczne,
tak
zwane
góry podmorskie.
I one wznoszac
sie cza-
i3
~
sem
ponad
powierzchnie
wody
moga
tworzyc
~ wyspy,
wsród których
wspomniec
mozna slynace
•. S
z piekna
Hawaje .
. .
~
Grzbiety
oceaniczne
zostaly
odkryte
w latach
z
piecdziesiatych
naszego
stulecia
przez
naukow-
ców
z nowojorskiego
uniwersytetu
Columbia
.
.•••. Zdjecie
satelitarne
dna morskiego
przed-
Przy
okazji
zbadali
oni grubosc
skorupy
ziem-
stawia
wyzsze
góry i glebsze
doliny niz te,
skiej na dnie oceanu
i dowiedzieli
sie, ze wynosi
które
mozna
spotkac
na powierzchni
konty-
ona jedynie
6-7 km, podczas
gdy wiadomo
bylo,
nentów.
Na komputerowym
obrazie
widoczny
ze powloka
kontynentów
dochodzi
nawet
do 40
jest
Rów
Filipinski,
który ma dlugosc
1325 km.
km grubosci.
Bylo to pierwsze
odkrycie
wskazu-
Wulkan
o wysokosci
1500 metrów
zostal
zlo-
jace
na to, ze skorupa
na dnie
oceanu
musi
byc
kalizowany
na glebokosci
4 km za pomoca
mlodsza
od skorupy
kontynentalnej
.
...J
o..
(fJ
~
specjalistycznego
sonaru.
Nowa teoria
Twarda skala
W roku
1960 profesor
Harry Hess z uniwersytetu
§
Warstwy
osadowe
zalegajace
na dnie morskim
sa
~
Princeton
w Stanach
Zjednoczonych,
opierajac
stosunkowo
cienkie.
Tuz
pod nimi
znajduja
sie
g
sie na opisanych
badaniach,
sformulowal
nowa
o wiele gestsze warstwy
ciemnych
skal, siegajace
8'
teorie· Wedlug
niego dno morskie
bezustannie
sie
az do strefy
jeszcze
gestszych
skal
plaszcza
we
~ przemieszcza
w kierunku
przeciwnym
do grzbie-
wnetrzu Ziemi.
Owa warstwa, na której bezposrednio zalegaja
morskie osady, to tak zwana sima, czyli skala bo-
gata przede wszystkim
tów
oceanicznych,
które
wciaz
dostarczaja
im
(5
~
nowej
materii.
Profesor
obliczyl,
ze jesli
obecne
.~ dno
morskie
ma 200
mln
lat, to tworzy
sie ono
w dwa pierwiastki
- krzem
~
z predkoscia
okolo kilku centymetrów
rocznie.
oraz magnez.
Zewnetrzna
warstwa
skorupy
ziem-
W takim przypadku
jednak
Ziemia
musialaby
skiej na ladzie nazywa
sie sial i sklada
sie przede
"puchnac"
ze stosunkowo
duza predkoscia,
a to
wszystkim
z lzejszych
pierwiastków
- krzemu
sci 80 tysiecy
kilometrów
ze szczytami
niejedno-
nalezalo
wykluczyc.
Jedynym
rozwiazaniem
ta-
i aluminium.
Kontynentalny
sial zalega
na twar-
krotnie
siegajacymi
grubo
ponad
4 tys. metrów.
jemniczej
zagadki
byly z pewnoscia
niezbadane
dych skalach
simy.
Jako
pierwszy
zostal
zbadany
Grzbiet
Sród-
zjawiska
zachodzace
na
dnie
oceanów.
Hess
Generalnie
dno
morskie
jest
plaskie,
jednak
atlantycki,
który
biegnie
z
pólnocy,
z
okolic
doszedl
do wniosku,
ze skorupa
dna morskiego
jego
cecha
charakterystyczna
sa
gigantyczne
Islandii,
na poludnie,
az do malej
wulkanicznej
musi ulegac
zniszczeniu
w takim
samym
tempie,
grzbiety
i rowy oceaniczne.
Podstawowe
grzbiety
wysepki
o nazwie
Tristan
da Cunha.
Nastepnie
jak
tworzy
sie nowa.
Pozostalo
jednak
pytanie:
na dnie oceanów
tworza
lancuch
górski
o dlugo-
okraza
przyladek
Dobrej
Nadziei,
aby polaczyc
gdzie i w jaki sposób to sie odbywa?
Juz niedlugo
i ta zagadka
zostala
rozwiazana.
Wzdluz
plyt
kontynentalnych
rozposcieraja
sie
Grzbiet
oceaniczny,
od którego
odsuwaja
sie
plyty
tektoniczne
potezne
rowy
oceaniczne,
do których
naleza
na
przyklad
ciagnace
sie
na
dnie
Pacyfiku:
rów
wzdluz
zachodnich
wybrzezy
Ameryki
Polud-
niowej
oraz,
naj glebszy
ze
wszystkich,
Rów
MAGNETYZM DNA
OCEANICZNEGO
Uskok
przeksztatcajacy
Skorupa dna
oceanicznego
Ulozone na
przemian
pasy
zmiennego
namagnesowania
dostarczyly
dowodów na teorie
ekspansji dna
oce-
anu.
Za
pomoca
specjalistycznego
sprzetu odkryto
rózna polaryzacje
magnetyczna ska-
mielin odnalezio-
nych w skalach
wydobytych
Stygnaca
lawa
tworzy
skale
wulkaniczna
Kierunek
rozsuwania
sie
skorupy
oraz
obni-
~
zania sie temperatury
Skaly namagnesowane
w
naturalnym
kierunku
(Pn)
Skaly namagnesowane
w
kierunku
odwrotnym
(Pd)
8
5
3
6
4
2
5
8
4
'Si
1
Gl
Ol
U
z
dna
WIEK W MILIONACH
LAT
oceanu.
24
--,
PLANETA ZIEMIA
II 10
~ Na styku plyt tek-
tonicznych znajduja
sie aktywne wulkany,
czesto wystepuja
trzesienia ziemi oraz
ruchy górotwórcze.
Nowa materia two-
rzaca plyty powstaje
w miejscu, gdzie sie
one rozchodza, czyli
w grzbietach oce-
anicznych. W strefie
rowów oceanicznych
jedna plyta znika pod
druga. W uskokach
przeksztalcajacych
platformy przesuwa-
ja sie wzgledem
siebie, natomiast
w miejscu zderzenia
powoduja wypietrza-
nie sie nowych gór.
Odnogi ekspansywnych
~9rzbiet6woceanicznych
- uskokipr-lekszlatcaJ<lce
Sejsmicznie aktywne obszary
__ nastykuplyttektonicznych
_Miejscezderzenia
••••.
•..•.
Slrela.rowuoceanicznego.
"
Kierunek ruchu plyty
Skorupa kontynentu
Plyta
Pacyfiku
Marianski
(11033
m), znajdujacy
sie niedaleko
intensywny
w okolicach
grzbietów
oceanicznych
koscia
okolo 2 cm rocznie.
co oznacza,
ze Atlan-
archipelagu
Mariany,
na poludniowy
wschód
od
i widocznie
spada w miare przesuwania
sie w kie-
tyk rosnie
kazdego
roku
o 4 cm. Zatem
od cza-
kontynentu
azjatyckiego.
Wedlug
Hessa,
w glab
runku
rowów,
gdzie zanika.
sów,
w których
zyl
Jezus
Chrystus,
przybylo
okolo 80 m oceanu.
Inne oceany powiekszaja
Wiecej
dowodów
dostarczyla
sama
planeta.
tych
wlasnie
rowów
skorupa
dna morskiego
za-
pada sie do wnetrza
Ziemi.
Wiadomo
bylo,
ze
Ziemia
jest
gigantycznym
sie w szybszym
tem-
Hess sugerowal,
ze ruch powloki
dna morskie-
magnesem,
a wytwarzane
przez nia pole magne-
pie, na przyklad
Pacyfik
rosnie
o 6 cm rocznie,
go powodowany
jest
przez
prady
konwekcyjne
tyczne powoduje,
ze strzalka
kompasu
niezawod-
jednak
jego
gigantyczne
rowy wchlaniaja
"nad-
pod
powierzchnia
Ziemi.
Prad
konwekcyjny
to
nie wskazuje
pólnoc.
Dlatego
swiezo
powstala
wyzke"
skal z powrotem
do wnetrza
Ziemi.
ruch plynnej
substancji
pod wplywem
przeplywu
z lawy
wulkanicznej
skala,
zostaje
namagneso-
Podobnie
jak Atlantyk.
takze Morze Czerwone
ciepla kierowanego
w góre ku powierzchni.
Ruch
wana zgodnie
z ziemskim
polem magnetycznym.
(naj mlodsze
morze
naszej
planety)
ma
swój
taki
mozna
zaobserwowac
w
kuchni
podczas
grzbiet
oceaniczny
i jego dno rozsuwa
sie o 2 cm
Magnetyczne
"drogowskazy"
gotowania
gestego
budyniu
lub owsianki.
Teorie
kazdego
roku,
odsuwajac
Pólwysep
Arabski
od
profesora
Hessa potwierdza
fakt, ze przeplyw
cie-
We
wczesnych
latach
60.
naukowcy
dokonali
Afryki.
Morze
Czerwone
jest czescia
poteznego
pla z wnetrza
Ziemi
ku powierzchni
jest
bardzo
zdumiewajacego
odkrycia.
Statki
badawcze
wlo-
uskoku
tektonicznego
litosfery,
tak
zwanego
kly
po
dnie
oceanów
przyrzady
do
mierzenia
magnetyzmu
Ziemi,
co pozwolilo
zaobserwowac
istnienie
naprzemiennych
stref wysokiego
i nis-
kiego
namagnesowania.
Na jednym
ze statków
prowadzacych
badania
na Oceanie
Indyjskim.
pracowal
badacz
z uniwersytetu
w Cambridge
w Wielkiej
Brytanii
- Drummond
Matthews.
Prowadzac
zajecia
na uczelni przedstawil
wy-
niki swoich poszukiwan
grupie studentów.
wsród
których
znajdowal
sie
Fred
Vine.
Student
ten
uswiadomil
sobie,
iz obecnosc
pasów
zmiennego
namagnesowania
dna oceanicznego
jest istotnym
i2
~
ogniwem
w teorii
ekspansji
dna
oceanu
Harry
Hessa.
We wrzesniu
1963 roku Drummond
i Hess
T
Kalifornijski
uskok sw. Andrzeja,
punkt styku plyt Pa-
cyfiku oraz pólnoc-
noamerykanskiej,
to obszar, który
prawdopodobnie
czeka potezne
trzesienie ziemi.
T
Islandia - naj-
wieksza wyspa
Grzbietu Pólnocno-
atlantyckiego, cha-
rakteryzujaca sie du-
za liczba czynnych
wulkanów. Na zdje-
ciu widoczna jest
dolina ryftowa.
.••• Morze Czerwone
jest czescia tworza-
cego sie nowego
oceanu. Jego dno
rozsuwa sie o 2 cm
kazdego roku,
"odpychajac"
Pólwysep Arabski
od Afryki.
.••. Rów Srodkowo-
afrykanski jest
miejscem potencjal-
nego pekniecia plyty
afrykanskiej.
Naukowcy uwazaja,
ze w miejscu tym
powstanie w przy-
szlosci morze.
oglosili publicznie.
ze naprzemienne
pasy silnego
oraz slabego
namagnesowania
mogly powstac je-
dynie
w przypadku
jesli
bieguny
magnetyczne
Ziemi
zmienialy
swe polozenie
w dlugiej
historii
naszej
planety.
Wyjasniajac
zastosowanie
swej
hipotezy
do teorii Hessa napisali:
"Jezeli
skorupa
dna oceanicznego
rzeczywiscie
sie przemieszcza.
to
od
grzbietów
oceanicznych
odsuwaja
sie
zmiennie
namagnesowane,
równolegle
do nich
bloki skalne."
Predkosc
ekspansji
W owych
czasach
jedynie
niewielka
grupa
na-
ukowców
zgadzala
sie z hipoteza
o zmiennosci
polozenia
bieguna
magnetycznego
Ziemi.
Tuz po
opublikowaniu
teorii Vine'a
i Matthews·a.
grupa
naukowców
pod przewodnictwem
Amerykanina
Alana
Coxa znalazla
slady zmiennego
namagne-
sowania
w skalach
calego
swiata
i odkryla.
ze
skaly
powstale
w tym
samym
okresie
cechuje
c
~
taka sama polaryzacja
magnetyczna.
Badajac
wiek
skal
pobranych
z oceanu.
na-
i5j
~
ukowcy
obliczyli.
ze dno
m"orskie rozsuwa
sie
~
w dwie
strony
od grzbietu
oceanicznego
z pred-
25
10
I
RUCHY
DNA OCEANU
.••• Dzieki urzadzeniu wiertniczemu
Glomar
Challenger geologom
udalo sie dotrzec do
niedostepnych
niegdys glebin oceanów.
opisane,
sklada
sie
na
nie
to,
co
nazywamy
litos-
fen!.
Pod
twarda,
stala
warstwa
plaszcza
znajduje
sie
tak
zwana
astenosfera,
zbudowana
z materia-
lów
bardziej
plastycznych
oraz
ze
stopionych
twardych
warstw
plaszcza.
Astenosfera
znajduje
sie
od
100 do 200
km
pod
powierzchnie)
Ziemi.
Naukowcy
wyrózniaj,!
15 platform
glównych
oraz
dUZej liczbe
mniejszych.
Granice
plyt
tekto-
nicznych
przebiegajel
wzdluz
grzbietów
oceanicz-
nych,
które
sa
zródlem
ich
ruchu
oraz
miejscem
ich spotkania.
Platformy
przesuwaja
sie
w kierun-
ku
przeciwnym
do
grzbietu,
a poszczególne
jego
czesci
stopniowo
sie
od
niego
oddalaja.
Rowy
oceaniczne,
natomiast,
to miejsce
kolizji
plyt
tektonicznych
-
tutaj
jedna
z
nich
zostaje
wchlonieta
z powrotem
do wnetrza
Ziemi.
Obszar
"
taki
nosi
nazwe
strefy
rowu
oceanicznego.
Na styku plyt tektonicznych
Granice
.••• Sposób ulozenia skamielin oraz poszcze-
~
Sygnal
wysylany----==--
przezsonar
gólnych warstw
osadowych
opowiada historie
~
plyt
tektonicznych
moga
tworzyc
troja-
ewolucji
i zmian klimatycznych,
wplywajacych
~
kie
formacje.
Dwie
z nich,
aktywne
grzbiety
oce-
na zycie oceanów.
Jl
aniczne
oraz
strefy
rowów
oceanicznych,
zostaly
-"~:,,~
juz
omówione.
Trzecia,
to tak
zwane
uskoki
prze-
ksztalcajace,
gdzie
material
skalny
nie
jest
ani
~i~:'~
nabudowywany
ani
wchlaniany.
Uskoki
przeksztalcajace
to pekniecia
prostopa-
dle
do
krawedzi
plyty
tektonicznej.
Grzbiety
oce-
aniczne
nie
sa
nieprzerwanym
lancuchem
wznie-
sien.
Przeciwnie,
w
swym
biegu,
niektóre
ich
fragmenty
sa
wyraznie
przesuniete
w jedna
lub
druga
strone,
co jest
wynikiem
przemieszczania
~ Te dwa pierwot-
niaki, których
szkielety wydobyl
Glomar Challenger,
wyjasnily naukow-
com zagadke wieku
skal tworzacych
skorupe dna oceanu.
W skali wieku
geologicznego,
najstarsze warstwy
dna oceanicznego
sa bardzo mlode
i nie maja wiecej
niz 200 milionów
sie
poszczególnych
platform
.
Granice
pomiedzy
platformami
nie
zawsze
sa
....•..
t'
równolegle
do
granicy
pomiedzy
skorupa
dna
'~
.
't\~
~."
-
oceanu
a
skorupa
kontynentu.
Niektóre
z
nich
skladaja
sie
z obu
rodzajów
powloki,
niektóre
z kolei
spotykaja
sie
pod
pewnym
katem,
a jesz-
lilie
.
~~!"
.~~.•..
cze
inne
w miejscu
styku
przesuwajej
sie
wzgle-
dem
siebie.
Doskonalym
przykladem
takiego
przesuniecia
jest
uskok
sw.
Andrzeja,
rozciagaja-
cy
sie
na zachodnim
wybrzezu
USA.
Tam i z powrotem
Kiedy
Vine
i Matthews
udowodnili
teorie
eks-
pansji
dna
oceanu,
uwazano
powszechnie,
ze
sila
lat.
sprawcza
poruszajaca
plyty
tektoniczne
byla
wydobywajaca
sie
nieustannie
z grzbietów
oce-
anicznych
nowa
materia.
Nastepnie
wykazano,
ze
platformy
nie
sa
po-
pychane
przez
narastajejce
masy
skalne,
lecz
wciagane
do
wnetrza
Ziemi
w
strefach
rowów
oceanicznych,
gdzie
zostaja,
jak
surowiec
wtór-
ny,
ponownie
odzyskiwane.
Innymi
slowy.
lito-
sfera
nie
jest
wypychana
na
powierzchnie,
lecz
Rowu
Srodkowoafrykcuiskiego,
który
rozciaga
raczej
wsysana
do srodka.
sie
az
do
depresji
Morza
Martwego.
Geolodzy
Trzesienia
ziemi
oraz
zjawiska
wulkaniczne
wystepuja
przede
wszystkim
na
granicy
styku
uwazaja,
ze
w przyszlosci
caly
ten
rów
moze
stac
sie jednym
oceanem.
dwóch
platform.
Na
przyklad
na
granicy
dwóch
plyt
tektonicznych
w strefie
rowu
oceanicznego
Ruch wielkich
plyt litosfery
u
zachodnich
wybrzezy
Ameryki
Poludniowej
wypietrzyly
sie
Andy,
góry,
w
sklad
których
Dzis
juz
powszechnie
wiadomo,
ze
skorupa
kon-
wchodzi
wicie
wulkanów.
tynentów
oraz
dna
morskiego
lezy
na
wielkich
Jednym
z najbardziej
niebezpiecznych
obsza-
platformach
tektonicznych,
które
przemieszczaja
rów
na
Ziemi
jest
obecnie
uskok
sw.
Andrzeja.
sie
wzgledem
siebie
na
powierzchni
Ziemi.
Pro-
Dwie
przesuwajace
sie
wzgledem
siebie
platfor-
ces
taki
nazwano
ruchem
wielkich
plyt.
lub
ina-
my.
trelc o siebie
wzajemnie.
wytwarzaje!
olbrzy-
czej
platform
tektonicznych.
Tektonika
zajmuje
mie
napiecia.
Majestatyczny
spokój
jaki
obecnie
sie
badaniem
podstawowych
cech
strukturalnych
panuje
na
tych
terenach
to
tylko
cisza
przed
bu-
skorupy ziemskiej.
Platformy
rza.
W
momencie.
gdy
tarcie
stanie
sie
zbyt
moc-
tektoniczne
to bloki
skalne
zbudo-
ne,
potezne
trzesienie
ziemi
z pewnoscia
znowu
wane
z twardych
skal
skorupy
ziemskiej
oraz
sta-
odmieni
uksztaltowanie
naszej
planety.
lej czesci
plaszcza
Ziemi.
czyli.jak
zostalo
wyzej
26
~
Planeta
Ziemia
11 - TRZESIENIA
ZIEMI
Planeta Ziemia
12 - WULKANY
[ Pobierz całość w formacie PDF ]