Rocznik Muzeum Ewolucji Nr5 (2013), Muzeum Ewolucji(1)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Nr 52013ISSN 1689-8540Warszawa 2013Od redaktoraNiniejszym przedstawiam już piąty zeszyt z zapoczątkowanejw 2009 roku serii wydawniczej Muzeum Ewolucji. Zawiera onsześć artykułów, w których zaproszeni Autorzy opisują roz−maite aspekty badań paleontologicznych.Pierwszy tekst to urocza opowieść o norach krabów−dusz−ków i ich znaczeniu dla rekonstrukcji dawnych środowisk.Drugi przedstawia historię badań triasowych gadów morskichw Polsce, a zarazem kreśli ekscytujące perspektywy dalszychbadań tych zwierząt. Z trzeciego możemy się dowiedziećo tym, w jaki sposób żarłoczne jeżowce przyczyniły się do upadku liliowcówłodygowych. Czwarty tekst opowiada o spektakularnym sukcesie ewolucyjnymrekinów. Piąty o tym, jak żmudna analiza igieł doprowadziła do zaskakującychwniosków na temat ewolucji australijskich gąbek. Wreszcie ostatni artykuł, naj−krótszy, odsłania kulisy kultowego już dzisiaj znaleziska triasowej„łąkililiowco−wej” w Tatrach.Zeszyt został wydrukowany przy finansowym wsparciu m.in. Instytutu NaukGeologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Instytutu Geologii PodstawowejWydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz ze środków grantu Narodo−wego Centrum Nauki (grant nr DEC 2011/01/N/ST10/06989).Zapraszam do lektury oraz do zwiedzania Muzeum Ewolucji!Marcin Machalskiredaktor RocznikaInstytut Paleobiologii PANul. Twarda 51/5500−818 Warszawamach@twarda.pan.pl1Kraby−duszkiOcypodei ich noryAndrzej RADWAŃSKI, Anna WYSOCKA i Marcin GÓRKAJednymi z najbardziej charakterystycznych nor morskich bezkręgowców są norykrabów z rodzajuOcypode,masowo grzebiących u piaszczystych wybrzeży mórztropikalnych. W stanie kopalnym (od miocenu począwszy) wyróżniają się one swąokazałą wielkością (od 1 aż do 2 metrów głębokości, grubość ludzkiego ramienia)oraz szczególnym kształtem, przypominającym litery J oraz Y. Nory takie wy−stępują m.in. w mioceńskich piaskach Polski i Ukrainy, dostarczając cennychdanych na temat środowiska, w jakim owe piaski się tworzyły.Dowodem istnienia wielu organizmów,zwłaszcza zwierzęcych, w ubiegłych epokachgeologicznych pozostają nieraz jedynie śladyich działalności życiowej. Dla organizmówgrzebiących są to rozmaite nory, o zwyklemniej lub bardziej utwardzonych ściankach,a zachowujące się zarówno w środowiskachlądowych (np. nory kretów, lisów, ale takżedżdżownic i mrówek), jak i w środowiskachmorskich (np. nory krewetek, krabów). Dotych ostatnich należą nory rodzajuOcypode,reprezentowanego w dzisiejszej faunie pełno−morskiej przez kilkanaście gatunków (Vannini1980: tabela 1), spośród których najczęstsze sądwa kosmopolityczne, i stąd najwcześniej roz−poznane:Ocypode quadrataiOcypode cerato−phthalma,zaś inne, o nie zawsze jasnej od−rębności taksonomicznej, notowane są tylkoz niezbyt licznych stanowisk regionalnych.Wszystkie rozpatrywane poniżej dane dotyczągłównie owych dwóch gatunków.Zjawy na plażyUrokliwe te zwierzaki ożywiają dziś, acztylko nocą, rozległe płycizny i plaże mórz wy−łącznie tropikalnych. Jak Autorzy przekonalisię osobiście na plażach okolic Mahabalipuramkoło Madrasu w Indiach, okolic zatoki Ha Longw północnym Wietnamie, bądź na plażach Ke−nii na południe od Mombassy, na wielu obsza−rach występują one bardzo licznie, mieszkająw norach (kilku do kilkunastu na 1 m2) i zdecy−dowanie dominują w nocnej scenerii, poszu−kując jakiejś strawy. Wyłażąc na żer ze swoichnor albo śmigają bokiem, chyłkiem przy dnie,lub kroczą dumnie na wyprostowanych od−nóżach, jakby na szczudłach (Cott 1929), albodają się unosić fali przypływu bądź jej bryzgomi mgiełce, niczym jakieś zwiewki czy nocne zja−wy. Pojawiając się masowo, przydają niepowta−rzalny urok plażom tropikalnej nocy, co dobrzetłumaczy ich obiegową nazwę kraby−duszki(ang.Ghost Crabs).Znikają one bowiem sprzedoczu niczym owe duszki, zanim migawka apa−ratu fotograficznego zdąży się poruszyć, ucie−kając do nor szybciej niż sprzed kwiatów noc−nych śmigają ćmy zawisaki, a sprzed dziennych– tropikalne kolibry.Kraby−duszki zamieszkują całą strefę tropi−ków, od wybrzeży Oceanu Indyjskiego w Azjii wschodniej Afryki począwszy, poprzez obszarWielkiej Rafy Australii, po Karaiby i atlantyc−kie wybrzeża Ameryki Północnej. Tylko jedengatunek próbuje zasiedlić się w południowymŚródziemnomorzu, wzdłuż wybrzeży Cypru.Rocznik Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN Nr 5 (2013)2Kraby−duszkiOcypodei ich noryKraby−duszkiOcypodei ich nory, współczesne (A–E) oraz kopalne (F1–F2). A – Usytuowanie nor na wybrzeżu WyspyHeron w Wielkiej Rafie Barierowej Australii (wg Förster i Barthel 1978); B –Ocypode quadrata(wg Savazzi 1985,nieco zmienione); C –Ocypode quadrataw krajobrazie wybrzeży Małych Antyli (znaczek pocztowy republikiGrenadines of St. Vincent); D – Zmienność nor u wybrzeży Japonii i ich relacja do poziomu wody (wg Utashiro i Horii1965, zmienione); E – Zmienność nor u wybrzeży Georgii w relacji do poszczególnych stref brzegu i nor krewetekCallianassa major(wg Frey i Mayou 1973, zmienione); F – Największa nora kopalna ze środkowego miocenu (badenu)piaskowni w Stratyniu na Ukrainie: F1– nora (wraz z towarzyszącą mniejszą) po wydobyciu, F2– nora w czasiewydobywania 26 września 2009 r. (wg Radwański i in. 2012).3
[ Pobierz całość w formacie PDF ]